rezore

Marteze peus c’hwi gwellet ar pezh c’hoari Malachap Story kinniget get ar strollad C’hoarivari a Langedig. Ur western oa, e breton mar plij, troet ag ur pezh c’hoari skrivet e galleg daou ugent vloaz zo hag anvet “Du vent dans les branches de sassafras...”. Kinniget eo bet ugent gwezh er Morbihan : e Gwened, Pondi, An Alre, An Oriant, Lannarster, Baod, Ploue, Lizio, Langedig, met iwez e Naoned, Karaez ha Kemperle. Ar dro daouzek kant den o deus gwellet an arvest se. Eizh aktour oa war al leurenn, ha me en o mesk, e c’hoari ar sheriff Billy James, ur macho hag en em gave, ur sort.

Bourrapl bras eo c’hoari teatr e brezhoneg. N’eus ket kement se a arvestoù en hor yezh hag an teatr zo un doare da ginnig unan da razh an dud : ar re gozh hag ar re vunut. Hervez al lec’h, an dud ne c’hoare ket ag ar memes tra. Ar vugale a c’hoare kentoc’h get an traoù farsus da wellet, hag ar re gozh get an traoù farsus da glewet. Tud zo o oa bet souezhet e wellet Indianed ha ckwboyed kaozeal breton... Met an Indianed hag ar gowboyed ne gomzent ket galleg anezhe. Yezhoù indian pe saozneg, ne lâran ket...

Traoù dic'hortoz war al leurenn
Nec’hus oa araok c’hoari a gaos da razh an traoù se, met, ur wezh kroget ar pezh c’hoari, achu oa get an aon. Ret oa krog a barzh ha derc’hel betek fin an arvest. C’hoari un den all, un den n’oc’h ket barz ho buhez pemdeziek, zo bourrapl. Met traoù diaes ha dic’hortoz oa ivez ar al leurenn : diaesamentoù teknikel, da skouer. A wezhoù an dud a rae war dro an teknik (aktourion ne oant ket war al leurenn d’ar c’houlz se, pe mignonned all), a farie, ha ne yae ket, ne glote ket mat an trouzioù, ar sonerezh, get ar pezh a oa war al leurenn.

Ni hor boa ur fan klub : tud zo oa daet da wellet ar pezh c’hoari div pe ter gwezh ! E Karaez hon eus c’hoariet dirak tri c’hant den yaouank : skolajidi ha liseidi Diwan. Ur bochad tud, fiskal a oa. Met, e lec’hioù all, c’hoariet hon eus dirak un ugentad pe un tregontad a dud. Tud a galite, ne lâran ket, met dipitus oa un tamm e kenver hor labour hag hor amzet paset. E Baod, ne oa ket kalz a dud met gwellet m’boa, e fons ar sal, ter vaouez gozh e c’hoariñ e pad ar pezh c’hoari a bezh. Ha laouen oan memestra.

Morbihan : re bell a Vrest, Gemper, Roazhon...
Kazetennerion hon eus gwellet ivez met, e mesk ar gazetennerion a gomz brezhoneg, pas kement se, benn ar fin. Ur pennad e brezhoneg oa bet embannet barzh ar gazetenn Ya ! Abadennoù oa bet war Radio Bro Gwened ha TV Breizh, hag un tammig traoù war F3 ha France Bleue ivez, met ar re se n’int ket deuet da wellet ar pezh c’hoari evit gober ur reportaj. Ne dalve ket ar boan, marteze, kement a bezhioù c’hoari a zo e Breizh hag e brezhoneg, hiriv an deiz !
Ha nann... n’eus ket kalz ?

Met, gwir eo lâret, dre hor faot deomp ni oa : ni c’hoarie e gwenedeg hag er Morbihan, ouzhpenn. Re bell, marteze, a Roazhon, a Gemper pe a Vrest. N’eo ket ar vruderezh graet genomp-ni a vanke met, anzav a ran, ret eo kaout ur visa evit donet er Morbihan.
Ha nann, n’eus ket afer ?

Echu eo, neuze, get Malachap Story. Renket hon eus hor c’holtoù. Met ur strollad all a Langedig, Deomp ar Gwar, n'eus savet daou bezh c’hoari. Chans vat dezhe evit o aventurioù nevez.
Ha ni da ziskuizhan un tammig araok avanturioù nevez...
“I’m a poor lonesome cow boy...”.
Christian Le Meut

Embann a ran en dro ar pennad skrid se rak m'eus kavet ar skeudenn a zo meneget ennan ...

Div feson zo, hiziv an deiz, da dennañ fotoioù, poltredoù: get benvegoù numerik pe get benvegoù argentik. Muioc’h mui a dud a denn fotoioù numerik hag an argentik a ya da get buan awalc’h. Get an div sort benvegoù e vez graet fotoioù a galite met aesoc’h eo, sanset, ober get an numerik. Gallout a reer sellet doc’htu d’ar fotoioù peus graet ha diverkin ar re fall. Araok, get an argentik, e veze tennet ha paiet razh ar fotoiou fall ha displann ivez. Ker oa, marteze, met farsus iwez a wezhoù.

C'hwec'h gar war ur foto
Sonj m’eus a fotoioù tennet, pell zo, get ma mamm. Bep sul ez aemp da redadegoù velo rak ma breur oa barzh ur c’hlub en Arsenal, en Oriant. Ur wezh, aet oa ar maout getan ha get daoù baotr ag ar memes klub. Setu an tri faotr war ar podium, gwisket henvel, get bragoù berr du ha jiletennoù sport gwerz. Ha ma mamm d’ober ar foto istorel. Ya, met tennet he doa an div c'har hepken. C’hwec’h gar neuze ha pas ar baotred a bezh. Hag, abaoe ar c’houlz se, tregont vloaz zo bremañ, en em c’houlenn a reomp c’hoazh peseurt re eo divc’har ma breur.
Echu eo bremañ get ar fotoioù droch, a dreuz; skarzhet hag ankoueit diouztu; ar pezh n’eo ket farsus, benn ar fin...

Ur mignon a vihanig din a zalc’h ur stal foto en Hen Bont. E labour n’eus chanchet penn da benn get an numerik : tost echu eo get ar pellikulennoù. Ne vez ket mui tennet na “developpet” fotoioù. Uzinioù bras a zo bet serret get embregerezhioù etrebroadel evel Kodak. Stalioù all, evel Minolta ha Konika, zo serret da vat ! Milliadoù a dud o deus kollet o labour e Frans hag er bed a bezh a gaos d’an numerik, ha n’eo ket echu. 8.000 stal foto a oa e Frans un nebeut bleadoù zo : “Tri mill zo bet serret ha mill all a serray ar bloaz man”, a lâr ma mignon. Hennezh a zalc’h a gres d’ar fotoioù graet er skolioù get ar vugale, hag ivez d’an euredoù... Met n’eo ket aes. Tamm ebed.

Ar fotoioù a chom barzh an urzhiaterioù
Ar pezh a zo, get an numerik, ne vez ket mui moullet ar fotoioù get an dud “daoust mard eo marc’hadmat” a lâr ma mignon : ugent santim evit ur foto”. Met non, ar fotoioù numerik a chom barzh an urzhiaterioù, ha ne vezont ket mui gwellet get an dud. Ur fest vras m’boa savet daou vloaz zo. Mignonned din o doa tennet fotoioù : gortozet m’boa ur blead a bezh araok bout roet din gete CDioù get ar fotoioù warne. Hag ar lerc’h m’boa kaset ar CDioù se da ma mignon evit ma vezent moulet getan. Akomod eo, d’ho sonj ? Me, n’on ket sur. Ne wellomp ket mui ar fotoioù, ar skeudennoù. Araok e vezent moulet evit bout diskouezhet d’ar re all, pe kaset dre lizher, pe profet. Un lodenn anezhe veze peget barzh albumoù hag a veze bourrapl da sellet doc’hte un wezh an amzer. Reoù all veze braset evit bout koedet, sterniet, ha lakaet war an armel pe war ar skinwell...

Nann, ar fotoioù ne vezont ket mui gwellet genomp hiziv an deiz. “Dont a ra en dro er Japon hag er Stadoù Unanet ha dont a ray en dro amañ marteze ivez” a lâr ma mignon fotograf. Du hont an dud o deus kroget en dro da vouliñ o fotoioù e wellet e vanke dezhe poltredoù ag an hini diwezhañ, skeudennoù a lidoù pe festoù bras.

Gwell a se. Rak da betra a servij ar fotoioù mard e chomont kuzhet barzh an urzhiaterioù ? Da netra. Ne servijont da netra mard n’int ket gwellet get an dud. Dommaj eo, rak ar fotoioù zo ul liamm etre an dud. Ul liamm hag un danvez istorel ivez a zo un tammig en danjer, en arvar hiziv an deiz a gaos da chanchamentoù teknikel hag a zo ur welladenn d’un tu (ur welladenn ekologikel moarvat), met pas penn da benn.
Christian Le Meut

Manifestet m’eus meur a wezh a enep d’ar CPE, Kevrad Implij Kentañ e breton da lâred eo “KIK”. “Kik” hep fars, neuze ! Bourrapl oa rak tud a bep sort oad a oa e vanifestiñ. Krennarded adal pempzek vloaz betek tud ar o leve, ter, peder pe pemp gwezh kozhoc’h. A gres d’an aotroù Villepin, razh ar rummadoù oa asambles er straedoù ec’h ober un dra a stroll : skarzhiñ ar “gKIK” ! Ha deuet omp a benn !

E Gwened e oan d’ar pewar a viz Ebrel. Ur bochad tud yaouank, liseidi ha studierion, oa e penn ar vanifestadeg. Begon ha youl gete, sirius evit al lodenn vrasan... Met un nebeut anezhe a oa e evet banneoù bier pe gwin gwenn, da vintiñ. Meur a wezh m’eus gwellet an dra se e pad ar vanifestadeg se... Da greisteiz e oan e tebriñ barzh un davarn e kreisker Gwened, e plasenn ar ti ker. Un den yaouank, war dro seitek vloaz, a oa astennet ar ar glazenn, e kousket, heb fichal. Ankeniet e oan un tammig : ar paotr yaouank se oa mezw, mezw dall. Dislonket n’doa div wezh ha, benn ar fin, ar bomperion oa deuet d’her sikouriñ ha d’her c’has d’an ospital, ha gwell a se : lonkiñ pe manifestiñ, ret eo dibab memestra.

“Nann da gaoc’h Colbert !”
Pa oan me lisead e vanifesten ivez. Met, pemp bloaz arnugent zo, gwelloc’h a oa an traoù moarvat, ha n’hor boa ket kalz a dra da c’houlenn, nemet da glemm a fed ar boued a veze roet deomp er gantinenn ! En Oriant oan, el lise Colbert, hag ur wezh erruet an nevez amzer, begon oa ganeomp ni, liseidi, evit mont da vanifestiñ, da zibuniñ, betak an is-prefeti. Ha setu ni, pewar c’hant, pemp kant, e vont kuit ag al lise da gerzhet barzh straedoù an Oriant e huchal “Nann da gaoc’h Colbert !” (“Non à la merde de Colbert”)...

Met ar vanifestadeg a yae ar vihanaat tamm ha tamm : liseidi oa a chome da evañ un tasad barzh un davarn bennak, reoù all a zistroe er ger, pe a yae d’ar sinema... Hag ur wezh erruet, ni oa hanter c’hant dirak an is-prefeti, e huchal c’hoazh... N’ouion ket mard e oa bet gwellaet ar boued servijet er er gantinenn lise Colbert a gres d’hor manifestadegoù...

N'int ket nec’het evit netra, ar re yaouank !
Hiriv an deiz, ar re yaouank a zo gete abegoù talvoudusoc’h da vanifestiñ ! Ankeniet int a gaos da lezennoù nevez (CNE, CPE ha c’hoaz”h) a chanch gwirioù al labourision, ar re c’hopret. Bez zo dija an interim; ar CDDioù a vez implijet kalz, hag un tammig re, get an embregerezhioù; al labour a zarn (“partiel”) : muioc’h mui a dud a vez gopret a -zarn, met ar gopr a zo a-zarn iwez ! Bez zo c’hoazh al labour a zarn hag “annualizet “: gobret oc’h da labourat kant pe daou gant devezh e korf ur blead ha ne labourec’h ket d’un doare ingal met hervez doberieù an embregerezh... Nebeutoc’h a gargoù sokial e vez paeet get an embregerezhioù a implij tud e amzer a zarn... Gounezet vez mod se argant get ar pennoù bras, pet pas kement se get al labourision.

Bez zo iwez tud a labour evit netra : ar stajidi. Stajoù dibaet, e pad ur miz, daou viz, tri miz. Ur bern studierion a labour mod-se e pad bleadoù ha bleadoù... Anavet vez gwelloc’h gete bed al labour, sur awalc’h, met n’hella ket padout re bell memestra.

Bout “soupl” ha “flexibl”
Tud a lâr ne vehe ket “soupl” awalc’h an dud e Frans : n’on ket a du. Abaoe pemzeg vloaz al lezennoù zo bet chanchet, ha “flexibl”, evel ma larer, omp ni. Muioc’h mui a dud a zo “flexibl” ha “soupl” barzh o labour. Muioc’h mui a dud a vez paeet fall iwez. Penaos en em dennañ get un hanter “smig” ? Ha goulennet eo d’ar re binvidik, d’ar re bitaod, bout “flexibloc’h” pe “souploc’h” ?
Ouzhpenn se, hervez ar gazetenn saoz “The Economist”, merchet barzh “Courrier international” (06/04/2006), al labourision a Frans a labour a feson : “La productivité horaire des Français est plus élevée que celles des Américains”, a skriv The Economist... Memestra !

Laret veze get ar re yaouank : “Nann d’ar CPE, ya d’ar CDI”, pe ur CDI evit an holl”... D’am sonj, goulenn an dra se zo monet re bell memestra. Ur bochad tud n’o deus ket CDI ebet, evel ar gonverzanted, al labourision douar, ar vedisinourion, tud a zo e penn o stalioù. Hag ur CDI a c’hell bout troc’het ivez... Met ar CPE oa ur gevrad ouzhpenn evit hor gwaskiñ un tammig muioc’h.

Ar CNE (Kevrad implij nevez) n’eo ket bet skarzhet anezhi : hag e vehe laouen an aotrou De Villepin, ma vehe e vab gobret get ur CNE ?
Christian Le Meut

Triwec’h vloaz zo, bec’h ha trouz oa er C’haledonia Newez. Ar vro se oa tost d’ar brezel sivil. En Ouvea, un enezenn vihan, ti an archerion oa bet aloubet, get stourmerion kanak. Ne oa ket ar wezh gentañ met, an deiz se, an traoù o doa troet fall : pevar jandarm oa bet lazhet gete, hag ar re all kaset barzh koadoù Ouvea betek ur groh anvet Gossanah... Hag an arme oa deuet diouzthu evit digabestreiñ ar jandarmed.

An afer se oa e 1988, just etre tro kentañ hag eil dro an dilennadegoù evit dibab ur prezidant nevez. Mitterrand oa prezidant dija, hag war ar rank evit bout dilennet ur wezh all, ha Jacques Chirac ministr kentañ, oa war ar rank ivez. Just araok an eil tro, goulennet oa bet get an arme da fardein war ar re gKanak. Razh anezhe oa bet lâzhet, da lâret eo 21, ha daou soudard oa marv ivez barzh ar c’hrogad...

Emglevioù Matignon
Spontus oa an traoù met, benn ar fin, Mitterrand oa bet dilennet prezidant en dro ha Michel Rocard anvet ministr kentañ e lec’h Jacques Chirac. A gres da Rocard oa bet sinet emglevioù “Matignon” un nebeut mizioù ar lerc’h etre pennoù bras ar re wenn, ar Galdoched a vez graet anezhe, ha pennoù bras ar re Kanak, Jean-Marie Tjibaou ha Yeweiné Yéweiné... Ur referendum oa bet savet get ar gouarnamant; hag ar Franzision oa votet evit emglevioù Matignon. Tjibaou oa deuet e Frans hag e Breizh, e Roazhon, da gemer pezh en emvodoù bras da vrudiñ emglevioù Matignon.

Ha setu deuet en dro ar peoc’h e Kaledonia Nevez. Ar vro se en em zistagay a Frans un deiz bennak, mard eo a du he fopl, pe pas... Met Jean-Marie Tjibaou ha Yéweiné Yéweiné oa bet lazhet en Ouvea, ur blead war lerc’h, get an den all, Djubelli Wéa, penn bras ur meuriad ag an enezenn se... Tjibaou ha Yéweiné oa deuet da Ouvéa evit inouriñ an dud marv ur blead araok... Ne ouiomp ket perak n’doa graet an torfet se Djubelli Wea, rak lazhet oa bet doc’htu ivez get ur polisour kanak, Daniel Fisdiépas. Kri eo an istor. Met n’eo ket echu.

“Perak pas ?”
E miz mezheven 2005, dek miz zo neuze, un emgav oa bet savet el Larzac get intanvezed Tjibaou, Yéweiné ha Wéa. Ar pall ? En em bardoniñ hag en em glevout en dro. Ar re se zo tud ag ar memes pobl, memes familhoù bras. Met poan oa gete : get tiegezhioù Tjibaou ha Yeweiné, poanius oa pardoniñ; ha get tiegezh Wéa, poanius oa bout dizonoret ha gwellet fall get re all. Ar familh Wéa an hini oa n’doa goulennet get an intanvezed, Marie-Claude Tjibaou ha Nhadrune Yéweiné, d’en em glevout en dro. “Perak pas, doa reskontet” an div intanvez, “mard eo hor bugale ha razh hor familhoù koutant”. Emvodoù, tolpadennoù oa bet savet e pad bleadeù evit komz, en em selaou unan doc’h egile, ha c’hoazh. C’hwec’h kant den n’eus kemeret pezh er jeu.
Sikour oa bet roet get tud ag an ilizioù ha get kumunioù iwez. Met ar mediaoù zo bet lesket er maez. Skinwell ebet, enrolladur ebet, kazetenner ebet. Ha politikourion ebet ivez rak “an afer a familh oa, pas a bolitik”, a skriv Jean-Baptiste Libouban barzh ar gelaouenn Alternatives Non-Violentes, e lec’h m’eus lennet an istor se.

Un tolp el Larzac
Setu an intanvezed bodet e kreizteiz Bro Frans, el Larzac, ar bloaz paseet, e miz Mezheven 2005, get ar polisour en doa lazhet Wéa, Daniel Fisdiépas, deuet da vout maer kumun Hienghène hiriv an deiz. Hag an intanvezed d’en em bardoniñ dirak tud ag al Larzac, mignonned d’ar re Kanak abaoe pell evel José Bové, Louis Joinet, bet kuzuler Michel Rocard evit emglevioù Matignon, François Roux, advokat ar re Kanak, Stéphane Hessel, ha c’hoazh. Graet oa bet o sonjoù get an intanvezed ha get o familhoù d’en em glevet en dro, d’en em bardoniñ, daoust d’an dud lazhet, evit monet araok ha, marsen, evit sevel asambles un dazont bravoc’h d’o bro.

Christian Le Meut

* Ar ger “kanak” a zo digemm, ne chanch ket (invariable).

Alternatives Non-Violentes, kelaouenn trimiziek, n°137, 12 *€, un niverenn a bezh a ziout “Les défis de la réconciliation”. ANV, centre 308, 82 rue Jeanne d’Arc, 76000 Rouen. Tél : 02.35.75.23.44.
anv.revue@wanadoo.fr

Alors que l'enseignement bilingue se développe en maternelle et primaire, il stagne, voire régresse dans les collèges et lycées. Du coup, beaucoup d'enfants abandonnent à l'arrivée en sixième. C'est pourquoi l'association de parents d'élèves des écoles bilingues publiques a lancé une pétition.

"Depuis plus de deux ans, Div Yezh, association de parents d'élèves pour l'enseignement du breton à l'école publique, se bat contre le rectorat de l'académie de Rennes (France) afin d'obtenir la continuité de l'enseignement bilingue au collège dans des conditions de proximité acceptables pour les familles. Depuis 2 ans malgré tous nos efforts (lobbying, entretiens ave tous les acteurs et partenaires du service public d'éducation, manifestations, occupations de locaux...), malgré de nombreuses propositions de compromis, c'est un refus total. De ce fait, un nombre grandissant d'enfants interrompt sa scolarité bilingue en fin de CM 2. Pour eux, la langue bretonne ne sera très vite qu'un lointain souvenir.

Par ce refus, le rectorat de l'académie de Rennes montre le peu de cas qu'il fait de la scolarité de ces enfants, de l'enseignement de la langue bretonne. Par ce refus, le rectorat de l'académie de Rennes remet en cause une forte demande sociale en faveur de la langue bretonne et de son enseignement, remet en cause l'avenir de la filière bilingue publique et donc celui de la langue bretonne. Cela, Div Yezh ne peut l'accepter.

Dans ce combat, Div Yezh a besoin de vous. Afin de prouver la réalité sociale de cette demande, nous vous invitons à signer la pétition pour une vraie continuité de proximité de l'enseignement bilingue public au collège à l'adresse ci-dessous. Cette pétition sera ensuite transmise au rectorat de l'académie de Rennes pour renouveler solennement notre demande de continuité."
http://div-yezh.org/spip/article.php3?id_article=592

En français, nous n’avons qu’un seul mot, "langue", pour désigner d’une part, le muscle qui nous permet d’articuler, et d’autre part, les mots que ne parlons. Le breton est plus riche en la matière : il a un mot pour désigner ce muscle qui se trouve dans la bouche et sans lequel nous ne pourrions chanter, parler, hurler, ni raconter des sottises, ce qui serait dommage : ce mot c’est “teod”. An teod, c’est donc la langue en tant que muscle. Et “an teodoù fall”, ce sont les “mauvaises langues”, mais il n'y en a pas sur ce blog... Pour la langue, le langage, il y a un autre mot en breton : “yezh”. Dans ce sens le dictionnaire Larousse définit une langue comme “Un système de signes verbaux propres à une communauté d’individus qui l’utilisent pour communiquer et s’exprimer entre eux”.

La plupart des langues se sont formées pendant des siècles comme le breton, qui vient du brittonique, jadis parlé en Grande-Bretagne, ou comme le français, qui vient du latin. Les choses sont un peu plus complexes. Si le français, par exemple, vient de latin, c’est aussi une langue nourrie à d’autres sources, comme la langue gauloise (donc celtique), ou comme la langue germanique que parlaient les Francs. Clovis parlait une langue germanique, et Charlemagne aussi, et ils ne parlaient probablement pas l’ancêtre de nôtre français d’après ce que j’ai pu lire.

D’autres langues ont été créées de toutes pièces, comme l’espéranto, par exemple, par le professeur Zamenhof à la fin du XIXe siècle. Son but : créer une langue simple, facile à apprendre pour faciliter la compréhension entre les gens et la paix les peuples, sans pour autant remplacer les langues d’origine.

Le gallo : une langue
Si je me réfère donc à la définition du Larousse, le gallo, parlé en Haute-Bretagne depuis des siècles, est une langue à part entière. D’origine principalement latine, elle est plus proche du français que ne l’est le breton, pourtant ces deux langues, breton et gallo, ont des liens de parenté. Du fait de leur voisinage chacune à emprunter à l’autres.

Je suis parfois un peu désagréablement surpris d’entendre des bretonnants dire que le gallo ne serait qu’un dialecte, contrairement au breton qui serait une langue à part entière... Le gallo est une langue qui puise sa source au latin et qui fait partie des langues appelées langues d’Oïl, parlées dans la moitié nord de la France, comme d’autres langues menacées que sont le picard, le champenois ou le bourguignon. Si les deux derniers se sont dilués, semble-t-il, dans la marée francophone, le picard est encore parlé et enseigné en Picardie, comme l’est le gallo, en Bretagne (voir la note du 2 janvier sur ce blog).

Voilà pourquoi je trouve discutable la décision du conseil général du Morbihan de remplacer progressivement les vieux panneaux indicateurs par des panneaux bilingues français-breton partout dans le Morbihan. Ainsi, en pays gallo, là où se parle et s’écrit encore le gallo, sont installés actuellement des panneaux affichant des noms de communes en breton, noms parfois oubliés depuis des siècles et sortis de vieux grimoires alors même que les noms gallos sont encore employés par une partie de la population. Est-ce bien respectueux de cette langue et des gens qui se battent pour elle ?

Des panneaux trilingues ?
Je ne suis pas contre le fait d’installer des panneaux en breton dans des zones où l’on ne parle pas breton traditionnellement, notamment parce que des écoles bilingues s’y développent. Mais pourquoi ne pas prévoir de laisser le choix aux communes concernées afin que l’on puisse aussi faire une place au gallo sur les panneaux qui pourraient être également français-gallo, voire trilingue, quand c’est possible ? La Bretagne, comme la France, a une réalité historique multilingue et multiculturelle que les panneaux peuvent nous rappeler (même s'ils ne sont pas suffisants).

Puisque des panneaux français-breton sont installés en pays gallo pourquoi le conseil général n’installerait-il pas des panneaux français-gallo ici en Basse-Bretagne. Comment dit-on Pontivy, Vannes, Lorient, Hennebont, en langue gallèse ? Ce serait instructif... Mais bon, ces panneaux là, s’ils étaient installés un jour, en feraient hurler plus d’uns et seraient vite peinturlurés : à vôtre avis ?
Christian Le Meut

E galleg, n’eus nemet ur ger evit lâr “langue”. Gwelloc’h eo e brezhoneg, daou ger zo : teod ha yezh. An teod a zo an tamm kig a zo barzh hor begoù evit distagiñ gwelloc’h. Hep teod, n’hellomp ket komz, na gan, na huchal, na lâr sotonioù, ar pezh a vehe domaj memestra.

Ar yezh zo un dra all. Hervez ar geriadur galleg Larousse, ur yezh a zo : “Un système de signes verbaux propre à une communauté d’individus qui l’utilisent pour communiquer et s’exprimer entre eux”. Kazimant razh ar yezhoù a vez savet tamm ha tamm, e pad bleadeù ha bleadeù, kantvedoù ha kantvedoù, evel ar brezhoneg a zeu ag ar “britonnique”, ar yezh a veze komzet gwezhall e Breizh Veur; hag evel ar galleg a zeu ag al latineg. N’eo ket ken simpl, e gwirionez, rak pep yezh e vez metised, keijet get yezhoù all. Ar galleg a zeu ag al latineg, dre vras, ya, met iwez un tammig ag ar yezh komzet get ar Galianed, ur yezh gelteg anezhi; hag iwez ag ar yezh a veze komzet get ar Franked hag a oa ur yezh germaneg anezhi. Ya, Clovis ha Charlemagne a gomze ur yezh germaneg.

Yezhoù all n’int ket bet savet get pobloù met get tud zo, evel an esperanteg, savet get ar c’helennour Zamenhof war dro 100 vloaz zo. E bal : sevel ur yezh nevez, simpl da zeskiñ ha da gomz evit lakaat an dud d’en em gompreiñ er bed a bezh met hep tapout plas ar yezhoù all.

Ar gallaoueg : ur yezh
Ha, ma komprenan mat ar pezh a zo displeget get ar geriadur Larousse, ar gallaoueg, hag a vez komzet c’hoazh e Breizh Uhel, a zo ivez ur yezh. Komzet vez, ha komzet veze, ar gallaoueg, get tud ag ar bobl, evel ar brezhoneg. Kar eo d’ar galleg, sur awalc’h, met ivez d’ar brezhoneg : tapet eo bet gerioù gallaoueg e brezhoneg, ha gerioù brezhoneg e gallaoueg.

Dipitet on, a wezhoù e klevout brezhonegerion larêt ne vehe ket ar gallaoueg ur yezh da vat met nemet un “dialekte”, un rannyezh... Laret vez an dra disprizius se a fet ar brezhoneg get tud all. Ha n’eo ket gwir : ur gwir yezh eo ar gallaoueg. Bez zo yezhoù all e Frans hanternoz, “langues d’oil” e vez graet ag ar yezhoù se, evel ar pikardeg, pe ar champenois, met ar yezhoù se a ya da goll. Ar pikardeg a vez komzet ha kelennet c’hoazh e Pikardi (sellit doc'h ar pennad embannet war ar blog man an 02/01/2006)...

Anvioù tennet a levrioù kozh Noe
A gaos d’an dra se e kavan un tammig a dreuz ar pezh a zo kroget abaoe un nebeut amzer er Morbihan. Votet oa bet get Kuzul an departamant lakaat pannelloù divyezheg, brezhoneg-galleg, e pep lec’h, e lerc’h ar pannelloù kozh, en departamant a bezh. Lakaet 'vez war ar panelloù nevez anvioù e galleg, evel rezon, hag anvioù e brezhoneg evit parrezioù zo e lec’h ma vez komzet c’hoazh gallaoueg. Hag an anvioù e brezhoneg, ankoueit abaoe pell, a zo bet kavet en dro barzh levrioù kozh Noé...

N’on ket a enep lakaat panelloù e brezhoneg e Breizh a bezh, e Naoned, Roazhon, ha c’hoazh. Met pas dre ret, pas e pep lec’h, ha pas e ankoueit ar gallaoueg. Setu neuze ar pezh e kinnigan : ma z’eus pannelloù galleg-brezhoneg e Breizh Uhel, lakomp ivez pannelloù divyehzeg galleg-gallaoueg, amañ, e Breizh Izel. Penaos vez lâret Pondi, An Oriant, Hen Bont, Gwened, e gallaoueg ? Kentelius vehe, ouzhpenn ! Met, ma vehe graet kement se e Breizh Izel, ni glevehe tud e huchal hag e huchal.
D’ho sonj ?
Christian Le Meut

Bez zo ar C’hat kat ag ar maezioù
hag ar C’hat kat ag ar c’hêrioù...
Met peseurt difor etre an daoù ?

Ur c’hat kat : gouiet a rit petra eo, al loen se ? “Quat’ quat’” e vez lâret e galleg. “Pewar pewar” e brezhoneg.
Muioc’h mui a bewared pewared a zo e kêrioù bras. Louzet vez muioc’h an aer gete evit an otoioù bihanoc’h. Tapet vez gete muioc’h a blas evit an otoioù all... Danjerusoc’h int evit an dud a ya war droad pe war marc’houarn. Met kalz a vern, gwerzhet ‘vez muioc’h mui a bewared bewared... He pec’hed eo, gwellout otoioù ken bras e kerioù, e lec’h ma ne servijont da netra, nemet da enmerdein an dud. Ha trist eo, buhez ur c’hat kat pell ag ar c’hoadoù, pell ag ar fank, pell ag an natur...

Tud Lille, tud fin
Setu perak tud zo, e Lille, o deus bet truez e wellet an otoioù se ken pell ag an natur. Ur sonj zo deuet gete : kas fank d’ar paour kaezh otoioù se. Ha setu, da nozh, lakaet vez ar fank blazus war ar bewared pewared chomet er maez get tud a chom kuzhet un tamm. Na brav ha laouen int, an otoioù se, e klewout en dro blas ar fank warne. Ur sort “fankothérapie” vat evit kat-katroù shueh da vout e chom e kerioù bras... Degaset int a varv da vev mod-se. N’eo ket distrujet na graet netra fall get an dud se anvet “lecollectifpourlebiendes44”. Nann, lesket ‘vez gete ur gerrig evit war an oto evit displegiñ an traoù d’ar perc’hennour. “Ne vez ket lakaet ur c’hi Husky barzh ur ranndi, ne vez ket lakaet ur pewar-pewar e kêr” a skriv tud ag ar strollad se.

Hag er maezioù ?
Ya, ar c’hêrioù bras n’int ket evit ar bewared pewared, hag ar maezioù ?
Berped e vezan souezhet get ar re a lâr e vourront ar maezioù, ar mennezhioù, ar mor, met n’hellont ket monet di sioul ha didrouz, war droad, war marc’houarn. Nann, ret eo dezhe monet d’an natur get ur c’harr, ur moto, hag all... Mod se ne vez ket klevet al laboused a zo aet kuit, spontet get an trouz. Klevet vez kan an otoioù, kan ar gevluskerion ha blaz an esans. Nag ur blijadur.
Dalc’het peus c’hwi sonj marteze, ag an dud oa bet e pourmen e Park an Arvorig get o Fewared-pewared, mizioù zo. Ha setu, minnojenoù distrujet get an otoioù se re vras... Met tud ag ar park ne oant ket kountant anezhe hag o doa douget klemm. Paotred ar bewared-pewared oa bet kaset d’al lezvarn ha tamallet da baeañ un amend. Gwell a se !
Trist eo da laret met n’eus ket plas evit ar Pewar pewar nag er c’hêrioù nag war er maezioù. En ur mirdi, moarvat, un deiz bennak evit diskouezh d’hor bugale penaos hon eus louzet ha saotret an aer get kirri bras ha ne servijont ket da netra nemet d’en em gavout ha da foenval. Ha piv a baeo ar priz? Hor bugale, m’eus aon, ha ni iwez.
Christian Le Meut

collectifpourlebienetredes44@no-log.org

Deuet eo er maez niverenn diwezhan Brud Nevez (n°254) e miz An Avent. An tem : “Fent a-vremañ hag a vizkoaz”. Da gomans, istorioù farsus zo, met n’int ket tout farsus (ha re hir evit ul lodenn anezhe). Met estroc’h evit an istorioù se zo : ur pennad a ziar benn Yvon Le Menn a zo ivez, ha barzhonegoù skrivet getan e galleg bet troet e brezhoneg get Francis Favereau. Barzhonegoù get tud all iwez : unan a gavan brav zo “Bloavez mat”, skrivet get Charlez an Dreo.

Ur pennad hir awalc’h zo kinniget get Mikael Madeg a ziout lennegezh evit ar vugale. Goulennet oa bet getan skrivañ levrioù evit ar grennardeg get ti embann Tes (ur stal staget doc'h an Deskadurezh stad eo), hag a vehe bout embannet getan. Met n’int ket bet... Ha Mikael Madeg a zispleg pegen diaes eo skrivañ evit ar grennardeg. Interesus, met mankout a ra sonjoù an ti embann Tes. En niverenn kentañ, marteze ?

Un atersadenn a zo get Gilles Servat (“Kanour e Breizh, n’eo ket tamm ebet ar Starac”) ha poltred ur plac’h yaouank ag ar Senegal a zo e chom bremañ e Breizh. Ur pennadig a gavan fromus : “N’eo ket mad ober an dra-se”, get My Skaouidig, a ziout an dud paour ag Afrika a glask da zonet en Europa hag e vez tennet warne (koste Bro Maroko)... Levrioù a zo kinniget ivez (“Fils de ploucs"...) ha “Mirdi ar hompagnunaj e Naoned”.

Danvez zo da lenn barzh Brud Nevez (bep daoù viz).

Brud Nevez, 10 ru Kemper, 29200 Brest, n°254, 7 euros.
Lech’ienn internet : www.emgleobreiz.com

Français : présentation du dernier numéro de la revue Brud Nevez paraissant tous les deux mois en langue bretonne. On y trouve un dossier sur l'humour contemporain et de toujours (avec des histoires drôles... bof); de la poésie avec un article sur Yvon Le Men; de la chanson avec une interview de Gilles Servat; de la littérature... De la matière à lire et à réfléchir.

Christian Le Meut

Ar pezh c'hoari Malachap Story a zo bet kinniget evit ar wezh diwezhañ e Ploue (Morbihan), d'ar sul 12 a viz Meurzh, e sal ar gouelioù, evit ar skol divyezheg publik.

Malachap story zo ur western tennet ag ur pezh c'hoari fentus skrivet e galleg get René de Obaldia, "Du vent dans les branches de sassafras". Lakaet eo bet e brezhoneg istor familh Gourvenneg, labourizion douar e tal Malachap city, er C’hentuky, e penn kentañ an XIXed kantved. Met n'eo ket sioul ar vuhez get an Indianed a zo war hent ar brezel... Bec'h ha trouz vo er vro tudoù, e pad un euriad hanter.

Malachap Story a zo bet kinniget ugent gwezh get ar strollad C'hoarivari abaoe miz Genver 2005 : e Langedeg, Baod, Ploue, Pondi, Gwened, An Alre, An Oriant, Lannarster, Hen Bont, Saint-Vincent sur Oust, Lizio, Naoned, Karaez ha Kemperle. Ar pezh c'hoari zo bet gwellet get war dro 1.200 den.

Eizh aktour oa war al leurenn : Maurice Jouanno (Job Gourvenneg), Armelle Boullé (Anna Gourvenneg), Marc Brustiec (Doktor Ar Floc’h), Yann Collias (Kevin Gourvenneg), Natacha Ar Gall (Jennifer Gourvenneg), Kristen Pennberr (Lagad Klujar ha Lagad Erer), Yvette Brustiec (Deborah - Buan el un tenn); Christian Le Meut (James Billy).
Leurennourez : Yvette Brustiec.


Malachap story : the end !
La pièce Malachap Story a été présentée pour la dernière fois à Plouay (Morbihan) dimanche à la salle des fêtes, au profit de l'école primaire bilingue de Plouay par la troupe C'hoarivari. Elle a été présentée 20 fois depuis le début de l'année 2005 : à Languidic, Baud, Plouay, Pontivy, Vannes, Auray, Lorient, Lanester, Hennebont, Saint-Vincent-sur-Oust, Lizio, Nantes, Quimperlé, Carhaix. Il s'agit de l'adaptation en breton d'un des rares westerns écrit en français pour le théâtre et créé sur scène il y a une cinquantaine d'années avec Michel Simon dans le role principal. Des fermiers blancs sont encerclés par des tribus indiennes en révolte : bec'h ha trouz er vro, tudoù ! Les spectateurs y retrouvent certains clichés du western : la famille de colons, le docteur alcoolique et couard, la prostituée courageuse, le shériff macho, le jeune cow-boy voulant devenir shériff, l'Indien ami des blancs, l'Indien alcoolique...

Huit acteurs étaient sur scène : Maurice Jouanno (Job Gourvenneg), Armelle Boullé (Anna Gourvennec), Marc Brustiec (Doktor Ar Floc’h), Natacha Ar Gall (Jennifer Gourvenneg), Yann Collias (Kevin Gourvenneg), Yvette Brustiec (Deborah), Kristen Pennberr (Lagad Klujar et Lagad Erer), Christian Le Meut (James Billy). Mise en scène : Yvette Brustiec.

Buhez ur c’hanour brudet er Stadoù Unanet a zo diskouezhet barzh ar film se : Johnny Cash (1932 - 2003). Cash oa e mesk ar rummad kanourion rock gentañ, get Elvis Presley, Buddy Holly, hag all.
Diskouezhet eo e vugaleaj e barzh ur familh a labourision douar paour en Arkansas, marv e vreur kozhañ, un tad taer ha mezwour, ur vamm a vourr kanal...

Johnny zo kaset d’an arme en Alamagn e lec’h e brenn e gitar gentañ, e zesk soniñ e unan hag e grog da skrivañ sonenoù. Sonenoù tost da vuhez an dud. Hag a gres d’e sonennoù e vo enrollet e bladenn gentañ, ur wezh deuet en dro d'e vro. Johnny Cash, a gemer perzh e troiadoù get kanerion brudet all d'ar marse se, evel June Carter. An daou se en em garr diouzhtu, met hennezh a zo dimezet ha tad, hag honnezh a zo just dispartiet (ar pezh a zo gwellet fall c’hoazh) ha mamm. Diaez ar vuhez.

Met gortoz pell...

Trenkiñ a ra soubenn Johnny daoust d’e vrud ha d’e argant. E wreg a ya kuit get ar vugale; tapet vez re a louzoù fall getan; kollet ar paotr...  Get sikour June Carter hag he familh, John a zeuyo a ben d’en em zisampoezoniñ... Ha d’en em zimeziñ get June er bloaz 1968.

Gortoz pell, gortoz gwell ! Ar c’houplad a chomay asambl betek fin buhez June (2000) met ar film a ya nemet betek 1968 hag ur sonadeg chomet brudet e Folsom Prison.

Joaquin Phoenix ha Reese Witherspoon zo John an June. Daou aktor a feson o deus desket kanal ha dansal evit ar film se, ha deuet int da benn. Un Oskar zo bet roet da Reese Witherspoon evit ar film se; Joaquin Phoenix zo bet anvet iwez, hep bout oskarizet.

Ur film brav ha diverrus get sonerezh a feson (rock-folk-country); savet get James Mangold (2e 17).

Christian Le Meut 

A voir : Walk the line, le film biographie du chanteur étasunien Johnny Cash. 

En em c'houlenn a ra paotr Yann "Da belec'h emañ an TV o vont?" war e vlog (pe e blog? benel pe gourel, "blog" e brezhoneg?). Kit da lenn ar pezh skrivet getan mard oc'h intereset get an tem se.

Le blog de Yann (en breton) aborde la question de l'avenir des médias :

http://yann1.typepad.com/

C. L. M.