Ok

En poursuivant votre navigation sur ce site, vous acceptez l'utilisation de cookies. Ces derniers assurent le bon fonctionnement de nos services. En savoir plus.

19/08/2006

L’amour malgré la guerre

medium_dalc_h113.jpgLes guerres ne cessent pas : en Irak, en Tchétchénie, en Côte-d’Ivoire, au Soudan... La liste se prolonge et, quand une guerre s’arrête, une autre naît quelque part... Mais, même lors des guerres les plus atroces, des histoires d’amour naissent. C’est ce que rappelle une nouvelle parue dans un très beau livre écrit en breton par Yann-Vadezour Lagadeg et paru fin 2003 aux éditions Emgleo Breiz, “Dalh sonj ez out den”.

Rosalie, que tout le monde appelle Roz, est une femme estimée dans sa commune. Arrivée à 82 ans, elle en paraît beaucoup moins. Elle est toujours dynamique, tient sa maison et son jardin impeccables. Elle a été pendant longtemps maire-adjointe de la commune et compte beaucoup d’amis... Mais ses amis se posent deux questions : pourquoi est-elle restée célibataire, et pourquoi dort-elle toujours dans son lit clôt alors que tout le monde a adopté les lits plats et ouverts... Un peu excentrique, donc, la Roz.

Le soir de ses 82 ans, son amie Soaz vient lui rendre visite et lui offrir un cadeau : une photo de groupe des anciens de la commune, à poser sur le mur. Justement, il reste une place, à côté d’un portrait de Roz elle-même... Mais voilà, Roz a une autre photo à mettre à côté de la sienne, mais elle n’a pas osé jusque là : celle d’un soldat allemand, Hantz, qu’elle a aimé passionnément pendant la guerre !

Roz habitait seule une maison isolée près de la côte et près d’un blockhaus. Un soldat allemand était venu lui parler un jour, en français. Elle l’avait éconduit, mais leur rencontre l’avait bouleversée. Quelques semaines plus tard elle autorisait Hantz à venir lui rendre visite, mais de nuit, pour ne pas être vus. Et le lit clôt fut le témoin de leur amour caché pendant près de deux ans... Puis Hantz fut envoyé sur le front russe où il fut tué. Fin de l’histoire. Ou pas vraiment : inconsolable, Roz resta célibataire. Après la guerre, elle partit voir les parents de Hantz en Allemagne. “Si Hantz avait survécu, nous nous serions mariés, ses parents étaient d’accord”, dit-elle.

Une photo dans un carton
Pourtant, la photo du soldat allemand était restée dans son carton. Elle n’osait pas mettre au mur l’amour de sa vie. Mais ce soir là, après avoir parlé avec son amie Soaz, Roz se décida à mettre le portrait de Hantz au mur...
Cette histoire, racontée par Yann-Vadezour Lagadeg, m’a fait repenser à un documentaire que j’ai vu à la télé il y a quelques années sur les enfants nés de mères françaises et de pères soldats allemands, pendant la seconde guerre mondiale et juste après. 80.000 enfants seraient nés de ces relations d’après les réalisateurs de ce documentaire, mais certains spécialistes, certains démographes estiment que ce chiffre pourrait attendre 200.000 enfants. Dont beaucoup, d’ailleurs, ont été méprisés et stigmatisés durant leur enfance à cause de leurs origines.
Certaines femmes, quant à elles, ont été tondues à la Libération.

Parmi elles certaines avaient été violées; d’autres étaient sans doute de mœurs légères mais certaines, enfin, comme Roz, ont vécu de vraies histoires d’amour avec des hommes qu’elles ont aimés et que certaines ont épousés après la guerre. Tous les soldats allemands n'étaient pas des nazis.

Christian Le Meut

Dalh soñj ez out den, Yann-Vadezour Lagadeg, Emgleo Breiz (10 ruz Kemper, 29200 Brest), 13,5 €.

Da lenn : Dalh soñj ez out den

medium_dalc_h113.2.jpgBrezelioù a zo hiriv an deiz e pep lec’h, siwazh. Brezel en Irak, en Tchétchénia, ha c’hoazh... N’eo ket un dra nevez. Met istorioù karantez a sav ivez e pad ar brezelioù kriz... Lennet m’eus ul levr dispar anvet “Dalh sonj out den !”, skrivet get Yann-Vadezour Lagadeg, un den a Vro Bagan. Deuet eo er maez al levr se e fin ar bloaz 2003, embannet get Emgleo Breiz. Danevelloù a zo a barzh a ziar benn buhez pemdezieg al labourizion douar hag ar vezhinerion. Istorioù brezel a zo, brezel Aljeria met ivez an eil brezel bed, pa oa an Alamaned e Breizh. Ha setu istor Roz.

Staget doc'h he gwele kloz
Roz zo bremañ ur vamm gozh, daou vloaz ha pevar arnugent, met begon zo geti c’hoazh. Emañ e chom tost d'ar mor, e-tal ur blokaus, hep amezeg. Rozenn zo chomet dizimez met ur bern mignoned he deus. Eil maerez ar barrez eo bet; istimet eo get ar re all. Met gwellet a vez Roz ivez evel ur vaouez un tammig drol memestra. Sellit ta : gousk a ra c’hoazh e barzh he gwele kloz... Ur wezh, dont a ra Soaz, mignonnez brasan Roz, da brofiñ dezhi ur skeudenn evit he gouel a bleiz. Razh ar re gozh ag ar barrez a zo warni, hag ul lec’h a chom war ur voger, e tal poltred Roz hag he zud, da lakaat ar skeudenn-se... Met Rozenn n’eo ket a-du tamm ebed. Rak ur skeudenn all he deus da lakaat. Ha Roz da lâret d’he mignonez Soaz perak eman-hi chomet dizimez : piket oa bet he c’halon get ur soudard alaman, Hantz, e-pad ar brezel. Ha savet oa bet un istor karantez, da vad, etreze e pad tost daou vloaz... Hantz oa bet kaset war lerc’h da Bro Rusia, ha lazhet du hont...

A gaos d’an dra se emañ bet staget Rozenn doc’h he gwele kloz e lec’h m’he deus degemeret ha kuzhet Hantz e pad daou vloaz bep nozh. “Ma vehe chomet bev Hantz, e vehem dimehet asambles”, a lâr-hi... Met an istor karantez se zo chomet kuzhet e-pad ar brezel, evel reson, met ar lerc’h ivez. Bet oa bet Roz d’an Alamagn da welet tud Hantz... Abaoe ar mare se, neoazh, n’he deus ket kredet lakaat poltred he c’harantez e tal he foltred. Mezh oa warni, marteze. Met, goude bout displeget an istor d’he mignonnez Soaz, Roz a lak poltred Hantz war ar voger.

Istorioù karantez e pad ar brezel 
Un abadenn tele oa bet skignet bleadeù-zo a ziout ar vugale ganet e pad ar brezel, pe just ar lerc’h, d’ur vamm a Vro Frans ha d’ur soudard a Vro Alamagn. Hervez an dud o doa savet an abadenn-se, 80.000 krouadur oa ganet goude bout aet asambles ur vaouez a Vro C’Hall get ur soudard a Vro Alamagn, e pad ar brezel. Hervez tud all, ar sifr vehe kentoc’h 200.000 krouadur ! Hag alies emañ bet lakaet mezh war ar vugale se a gaos d’o zad, a c’houde.

Ul lodenn ag ar maouezed a oa aet get ur soudard alaman oa bet touzet e pad al Libération. Ul lodenn ag ar maouezed-se a oa bet pallforset get an Alamaned. Ul lodenn oa kentoc’h gisti, sur awalc'h, met ul lodenn all oa merc’hed a feson piket o c’halon get soudarded alaman. Ha razh an Alamaned ne oant ket nazied anezhe... Istorioù karantez da vat oa bet, ha maouezed oa aet, goude ar brezel, d'en em zimeziñ get ar soudarded o doa keijet gante e bro Frans. N'eo ket ken pell ag ar wirionez an danevell skrivet get Yann-Vadezour Lagadeg.

Christian Le Meut

Dalh sonj out den, Yann-Vadezour Lagadeg, embannadur Emglev Breiz (10 rue Kemper, 29200 Brest). 13,5 €.

17/08/2006

Tabutoù e Maroko a fed ar yezhoù

Barzh Courrier International ag ar sizhun man (n. 822) a zo embannet ur pennad a fed an arabeg rannyezhel (an "darija", yezh ar bobl), hag an tabutoù a zo er vro se etre an arabeg lennegel ("standard"), an arabeg rannyezhel (dispriziet) ha yezh ar Berbered (an tamazight, kelennet er skolioù e Maroko abaoe un nebeut bloavezhioù). Interesus bras.

Le dernier numéro de Courrier International (n° 822) comporte un article sur l'arabe dialectal au Maroc (la "darija", langue populaire mais méprisée), et les débats entre cet arabe parlé mais non écrit et l'arabe littéraire, standard, et la langue berbère, elle-même constituée de plusieurs dialectes. Intéressant.

“What does Kenavo mean ?”

medium_cb2111.2.jpgJ’ai découvert l'année dernière dans une maison de la presse un nouveau mensuel réalisé en Bretagne : “Central Brittany journal”, édité à Callac. Cette revue est écrite en anglais , avec un peu de français également, et quelques mots de breton. On y trouve des informations pour les Britanniques qui vivent en Bretagne : comment de débrouiller avec France Télécom; comment demander une carte de séjour; comment faire une galette des Rois; ce qu’il y a à voir dans le centre-ville de Quimper pour y faire du tourisme, ou encore des sites internet...

L’on trouve également dans cette revue des contes traditionnels bretons traduits en anglais et un quizz avec des questions comme : “What is cider made from ?” (avec quoi le cidre est-il fait ?) ou “What does kenavo mean ?”, (que signifie “kenavo” ?)... Central Brittany journal est vendu dans les maisons de la presse; son adresse : BP 4, 22160 Callac.Un autre journal, Le Poher, édité chaque semaine à Carhaix, publie une page entière en anglais, et une autre en breton...

Des milliers de Britanniques trouvent agréable de venir vivre en Bretagne et y achètent une maison. L’immobilier y est meilleur marché qu’au Royaume-Uni... Certains vivent en Bretagne à l’année, d’autres n’y viennent que pour les vacances. Il y a des gens pour grogner contre cette présence britannique qui fait monter les prix des maisons et de la terre en Centre-Bretagne. C’est vrai, ces prix augmentent du fait de la demande, mais, d’un autre côté, la présence britannique permet de redonner vie à certaines communes désertifiées où ne vivent souvent plus que des personnes âgées. Les jeunes du pays sont partis travaillés en ville faute de travail sur place. Et les Britanniques ne sont nullement fautifs du fait que le Centre-Bretagne s’est dépeuplé...

Des choix politiques et économiques discutables
La nature a horreur du vide, dit-on. La faute revient plutôt aux choix politiques et économiques décidés il y a 50-60 ans. Le choix a été fait de développer l’agriculture industrielle en Centre-Bretagne, les exploitations étant regroupées pour créer une agriculture intensive employant moins de main d’oeuvre que l’agriculture traditionnelle. Le choix du tourisme a été fait pour la côte. Et là, ce sont rarement les Britanniques qui achètent les maisons et font monter les cours de l’immobilier. Le clivage se situe plutôt entre riches et pauvres.

Les maisons et les terres y deviennent également de plus en plus cher et les familles aux revenus modestes, mais aussi les familles de classe moyenne, n’ont plus les moyens de rester. Elles s’installent un peu plus loin “dans les terres”, comme on dit. Mais cette situation n’est pas inéluctable. Les communes de la côte comme celle du Centre-Bretagne peuvent adopter des politiques volontaristes permettant aux jeunes, aux familles à revenus modestes, d’acheter ou de louer dans leur commune d'origine. Plusieurs familles sont venues ainsi habiter sur l’île d’Arz l’année dernière grâce aux aides apportées par la commune. Du coup, l’école accueille en 2005 plus d’enfants qu’en 2004... Il y a donc des moyens pour ne pas créer des ghettos de riches ici, des ghettos de pauvres là, ou encore des ghettos britanniques ailleurs. Et je ne parle pas de ces quartiers de riches complètement désertés pendant six mois de l’année à Carnac-Plage, Guidel-Plage, Quiberon, Sarzeau, etc. Triste spectacle...

medium_centrebrit1110.3.jpgAttention danger, bouc émissaire !
Dès que l’on désigne une population précise, un groupe, comme responsable de nos maux, ou d’une partie de nos maux, il faut faire attention : danger. Le syndrome du bouc-émissaire est dans l’air. Il s’agit alors de désigner un responsable, un coupable et, comme par hasard, c’est toujours l’autre. L’autre, l’Anglais dans le cas qui nous concerne aujourd’hui.

Le syndrome du bouc-émissaire est une maladie fort répandue et très pratique. Elle évite de se poser trop de questions sur soi-même, sur nous-mêmes. Pourquoi le Centre-Bretagne est-il devenu un désert ? Pourquoi certains propriétaires bretons vendent-ils si cher leurs terrains ? A qui profite la spéculation ?

Ainsi nos cousins Grands Bretons seraient en train mettre la main sur la Bretagne... Mais que pensaient, il y a quinze siècles, les habitants de cette région, l’Armorique gallo-romaine, quand ils voyaient arriver dans leur pays des populations entières venant de Grande-Bretagne, déjà ? Les Bretons sont-ils arrivés en Armorique pacifiquement, comme les Britanniques aujourd’hui ? Ou ont-ils conquis ce pays au fil de l’épée ? Les deux, peut-être, suivant les coins... Mais les historiens en débattent encore...

Christian Le Meut

“What does “Kenavo” mean ?”

medium_centrebrit1110.jpgE 2005 m'boa dizoloet ur gazetenn savet e Breizh : “Central Brittany journal”, embannet e Kallag. Ar gazetenn vihan se a vez moulet bep mizh. Skrivet eo e saozneg get un tammig galleg a barzh, hag un nebeud gerioù e brezhoneg ivez... Doereieù a bep sort a vez kavet a-barzh evit ar Saozon a zo e chom e Breizh : penaos goulenn ur “carte de séjour ?”; penaos en em “zimerdiñ” get Frans Telekom; penaos fardañ ur gwastell ar roueed; ar pezh a zo da welet e kreisker Kemper evit mont da vale du-hont, ha pennadoù a ziàr-benn istoer Frans ha Breizh.Kavet vez ivez er gazetenn-se traoù é tenniñ d’ar sevenadur a zre man : kontadennoù a Vreizh troet e saozneg hag ur “quiz” get goulennoù evel-se : “What is cider made from ?”, get petra e vez graet sistr ha “What does Kenavo mean ?” (petra a sinifi “kenavo” ?)... “Central Brittany Journal” a vez gwerzhet e stalioù levrioù zo. He chomlec’h : BP 4, 22160 Kallag. Get ur gelaouenn sizhuniek all, ar Poher (Karaez), a vez embannet ivez, bep sizhun ur bajenn penn-da-benn e saozneg, hag unan all e brezhoneg.

Buhez ha begon kaset get an Anglezed
Miliadoù a dud a Vro Saoz a gav bourrapl donet da Vreizh ha prenañ tier aman. Marc’hadmatoch eo evit e Bro Saoz, ha bourraploc’h an amzer... Ul lod anezhe a chom a-hed ar bloaz, hag ul lod all a zeu e pad a nemet evit ar vakansoù. Klevet a rer Bretoned e klemm : keroc’h eo priz an tier hag an douar e Kreizh Breizh a-gaoz d’ar Saozon... Marteze, met e lec’hioù zo, ne oa ket mui den ebet e chom. A drugarez d’an Anglezed eo mand eo bet adsavet meur a di... Buhez ha begon a gasont e parrezioù deuet da vout diboblet.

Ar re yaouank a Greiz Breizh zo aet kuit peogwir ne oa ket mui kalz a labour... Mod se emañ, ha n’eo ket dre faot ar Saozon... Met kentoc’h dre faot ar bolitikerezh c’hoariet e Breizh abaoe 50 vloaz : an tourism e-koste ar mor, ha tachennoù bras, feurmoù bras, e Kreiz Breizh da sezav yer pe moc’h en ur mod “industrielle”. Koste ar mor ne vez ket aesoc’h kavout un ti da feurmiñ na douar da sevel unan. Ker-ruz eo deuet ar marc’had da vout. Ha nend eo ket d’ar Saozon e heller tammall an dra-se kennebeut. D’an dud pitaot, d’ar re o deus argant, ne lâran ket.

Harpiñ tud paour ar vro 
Ha neoazh e vehe ur moiaen da harpiñ tud ar vro hag a garahe chom eno. Ret e vehe d’ar c’humunioù preniñ douaroù ha lakaat sevel tier a vehe tu feurmiñ, pe memp gwerzhiñ goude, evit ur priz d’ar re a vez berrik an argant gete. Enezenn Arzh n’eus graet an dra-se ar bloaz paseet, da skouer, evit lakaat familhoù da zonet da chom er gumun. Ar skol oa edan serriñ du-hont, met n’eo ket bet serret, ha muioc’h a vugale zo ar bloaz man evit ar bloaz paseet. Un afer a volontez eo; ha sur eo eh eus tu tremen hep sevel evel-se seurt “ghettoioù” evit ar re binvidik d’an tu; “ghettoioù” evit ar re baour d’an tu all (pelloc’h ag ar mor); pe ghettoioù evit ar Saozon e Kreizh Breiz....

medium_cb2111.jpgUn dra all ne blij ket diñ : hiziv ar Saozon vehe kaos hon diaezamentoù. Aliez e vez klasket tud kablus, “bouc-émissaires” evel e larer e galleg, evit nompass sonjal pelloc’h. Re aes eo; ar “bouc émissaires” zo berpet ar re all. Met get piv, da skouer, a vez gwerzhet an douar hag an tier ker-ruz ? Get Bretoned, dreist-holl... Piv zo aet kuit a Greiz Breizh ? Ar Vretoned... Tud zo hag a soñj emañ ar Saozon é lakaat o c’hrabanoù àr hon bro-ni. Mechal a ouiet petra a sonje an dud a oa e chom en Armorik pa oa deuet ar Vretoned du-man, pemzek kant vloaz zo ? A Vreizh Veur e tae ar Vretoned. Habask, pasifik oa o doare da zonet er vro-man, evel ar re Saoz hiziv an deiz ? Pe taer ? Marteze, e oa bet bec’h etre ar Vretoned hag an Armorikaned... Piv ouar ? Tabut zo c’hoaz etre an istorourien a ziar benn an dra se !

Christian Le Meut*

* Sikouret on bet get ur mignon din evit skrivan ar pennad-se e brezhoneg, mersi dezhan (faota dezhan chom kuzhet!).

15/08/2006

Karnag pe Arnaque ? Ker an ti kaer

medium_karnag105.jpgMard eh oc’h e klask ul lec’h evit monet da vakansiñ, kavet m’eus ar pezh a faota deoc’h. Ar “perle rare” evel ma larer ! Ha n’eo ket pell ouzhpenn : e “Karnak plaj”. Ya, tier ha ranndier a zo da feurmiñ pe da breniñ e Karnag. Un ranndi da skouer : 29 metrad karre. Bihan eo met aesoc’h vo da netaat ar sal bras, ar sal dour,  ar “c’hitchenette” evel ma larer e galleg flour; ur parking a zo ivez. Tost bras d’an draezhenn : hanterkant metr : ar baradozh ar an douar ! Bon, emañ ret ar baradozh war an douar memestra : 165.000 euro. Da lâre eo war dro ur million ha kant mill lur memestra ! 5.700 euro ur metrad karre !


“Sell bihan war ar mor...”
Ya, met evit ar priz se, un dra dibaot po : c’hwi wellay ar mor ! Ya, ar mor bras Atlantel ! Met penaos ? Ne oa ket sklaer ar pezh a oa skrivet war ar gazetenn : “Sell bihan war ar mor”; “Petite vue sur la mer”. Petra a dalv an dra se ? Ret eo pignat ar an doenn evit gwellout ar mor ? Pe pignat war ur gadoer ? Pe gortoz ar gouiañv, ur wezh kouezhet deil ar gwez ? Ma m’behe un nebeut argant genin, n’ahen ket da breniñ ur voest sardined e Karnag plaj, ul lec’h trouzus ha leun a dud e pad an hañv hag get den ebet d’ar gouiañv, nemet spurmantoù hag otoioù polis a dremen da sellet doc’h tier ar vourrhision...

Nann; ur ranndi  brasoc’h ha marc’hadmatoc’h (peder gwezh marc’hadmatoc’h memestra) m’eus en Hen Bont e lec’h ma wellan ar mor da vat, ha pas get ur “sell bihan” met dre pemp prenest bras memestra. Ha chanch a ra ar sell berped : div wezh bemdez ar mor a zeu d’ar c’hreisteiz, get ar chal, hag ar lerc’h ar Blanvoezh a za d’e dro, get an dichal. Ar mor hag ur ster d’un taol, kaeroc’h eo an Hen Bont evit Karnag, ha siouloc’h ivez.

Priz an tier, ar ranndier hag an douar n’eus kresket kalz abaoe c’hwec’h vloazh : pewar ugent dre gant ouzhpenn e Frans a bezh hervez ar “fondation Emmaüs”. Diaesoc’h diaesañ eo preniñ met ivez feurmiñ ul lojeriz. Karnag hag An Drindeg karnag zo e mesk ar c’humunioù keran e Frans a bezh.

Dispartiet met asambles... 
Get prizioù ken uhel, ken ker, diaesamentoù nevez a zo, evel ar pezh displeget barzh ar gazetenn Liberation (4 a viz Mae). Muioc’h mui a dud dimezhet en em zispartiañ, tud get bugale pe hep bugale. Met n’hellont ket mui monet kuit ag o tier ur wezh bout dispartiet, a gaoz d’ar brizioù re uhel ! Ha setu tud dispartiet a zo e chom asambles er memes ti rak n’hellont ket paeañ daou di... Hag evit ar vugale se, diaes eo da gompreiñ ar jeu : “Ma zud a zo dispartiet, met e chom asambles emaint neoazh heb bout asambles da vat” ! Kement da goll an norzh !

Christian Le Meut