Ok

En poursuivant votre navigation sur ce site, vous acceptez l'utilisation de cookies. Ces derniers assurent le bon fonctionnement de nos services. En savoir plus.

12/08/2006

Un nouveau pays en Bretagne...

medium_Pennarbed081.2.jpgJ’ai découvert un nouveau pays en Bretagne... Ou du moins, j’ai cru, il y a quelques semaines, en voyant plusieurs panneaux publicitaires du côté d’Hennebont, de Lorient et de Quimperlé... Il y était question du “Haut Finistère”... Jusque-là je connaissais le Finistère Sud, le Finistère Nord, le Léon, le Trégor, la Cornouaille, mais de “Haut Finistère”, point. Les monts d’Arrée et leur presque 400 mètres de hauteur ? Un Finistère pour ceux de la haute, de la haute société ? Le Finistère des monastères, plus en hauteur spirituellement ? Ou, plus probablement, une façon de ne pas dire “Finistère nord” ?...

Un site internet était indiqué sur l’affiche alors je suis allé y voir. Il s’agissait en fait du site du Comité départemental du tourisme du Finistère et là, plus aucune mention de "haut" ni de “bas” Finistère. Mystère. Mais, manifestement, l’expression existe. J’ai retrouvé du “haut Finistère” sur des sites touristiques ou commerciaux comme celui de l’office du tourisme de Morlaix. Ce "haut Finistère", situé quelque part entre les Monts d’Arrée et la Manche (Mor Breizh en breton), se cache un peu, il est vrai qu’on ne voit pas bien à quoi il servirait. Une invention de publicitaires glacés par le mot “Nord” ? Mais le “haut” n’indique pas forcément le Nord...
Armor et Argoat ?
Il y a quelques années les Côtes du Nord ont perdu leur nord pour gagner la mer, et regagner un peu de breton par la même occasion en devenant les Côtes d’Armor (ar mor, "la mer")... "Les côtes de la mer" pourrais-je traduire en français ? Ça sonne bien et ça frigorifie un peu moins que le Nord, certes, mais trouver un nom pour désigner un département entier n’est pas chose facile. Car les Côtes d’Armor ne sont pas constituées que de leur façade maritime. Loudéac, Rostrenen, Callac, Guingamp et j’en passe ne sont pas au bord de la mer. Il aurait peut-être fallu dire “Côtes d’Armor et Argoat” ou “Armor et Argoat”, la mer et les bois... Mais bon, c’est trop tard et on ne m’a pas demandé mon avis.

Rappellerais-je quand même que pour nous, Morbihannais, les Côtes d’Armor restent à nôtre nord, quel que soit leur nom, mais je ne vais pas les chatouiller avec ça... Un autre département aimerait changer de nom c’est l’Ille et Vilaine. L’Ille et la Vilaine sont deux rivières mais il est vrai que les législateurs, à la Révolution, lorsque les départements ont été délimités, n’ont pas été très heureux. Et en plus, ça ne veut rien dire. Soit “Il est vilain” soit “elle est vilaine”, mais “il est vilaine”, ce n’est même pas français. Peut-être du gallo ?

medium_BreizhUhel082.2.jpgHaute-Bretagne ou...
Alors, à la place, certains élus voulaient mettre “Haute Bretagne”. Encore des qui voudraient être au-dessus des autres, comme dans le Finistère. C’est fini, oui, de choper la grosse tête ! Et en plus c’est déjà pris. Haute Bretagne, Basse Bretagne, ces noms là désignent l’Est et l’Ouest de la Bretagne. Haute Bretagne pour la zone où l’on parle historiquement gallo, et Basse Bretagne pour la zone où l’on parle historiquement breton. Ces noms là ont une histoire, les élus illevilenois ne l’ont pas oublié, heureusement, qui ont renoncé à leur projet.

Mais ils peuvent venir me demander, à moi, j’ai plein d’idées. Ainsi je constate que l’Ille-et-Vilaine n’est pas tellement bordée par la mer, mais elle est réputée pour sa grande et belle forêt de Paimpont. C’est trouvé : à la place d’Ille et Vilaine, mettons “Kost er c’hoad” (du côté des bois), en plus c’est un nom de danse, tout pour plaire ! Mais bon, c’est également un nom de lieu alors il faudra trouver autre chose...

Mettre des noms de danses à la place de noms de lieux, pour les départements, en voilà une idée. A la place de “Morbihan”, pourquoi ne pas mettre Laridé, en dro, kas a barzh, lak a barzh... Ah non, lak a barzh ce n’est pas un nom de danse, mais ça pourrait bien désigner le Morbihan, et même la Bretagne entière ! Mais bon, je divague.  En Morbihan, aucune raison de changer de nom, en fait. Morbihan, ça sonne bien, et c’est en langue bretonne en plus. D’ailleurs c’est le seul département français dont le nom vient d’une langue régionale. C’est autorisé ça, de donner un nom officiel issu d’une langue qui ne l’est pas, à un département de la République française ?  Il faut croire, et rappeler que pendant la révolution française, jusqu’en 1793 semble-t-il, certaines lois de la République, comme la déclaration des droits de l’Homme et du citoyen, furent traduites dans plusieurs langues régionales... Depuis, la régression est notable. Merci donc aux révolutionnaires pour ce beau nom de Morbihan...

Allons-nous perdre le Nord ?
Finistère, ou Penn ar bed, ce n’est pas mal non plus alors pourquoi aller inventer un “Haut Finistère” ? Surtout quand on a le Léon, la Cornouaille, le Trégor, des noms ayant un sens historique riche et intéressant. Ne changeons pas trop vite nos noms sinon nous risquons de nous paumer. A force de vouloir cacher le Nord, par exemple, on risque de le perdre vraiment. Et perdre le Nord, ce n’est bon pour personne. Les marins du monde entier le savent bien. Les psys aussi.
Christian Le Meut

Ur vro nevez e Breizh

 medium_Pennarbed081.jpg

Ur vro nevez zo e Breizh, ya ur vro nevez m’eus gwellet e anv war skritelloù bruderezh koste an Hen Bont, An Oriant ha Kemperle. Pe anv zo get ar vro se ? An “Haut Finistère”, “Penn ar bed Uhel”. Me anave me Penn ar bed kreisteiz ha Penn ar bed hanternoz pe Bro Leon, Bro Dreger ha Bro Gerne, met n’anavezen ket ar Penn ar bed “Uhel” se. Petra an diaoul eo ar vro nevez se ? Bro ar re “uheloc’h” evit ar re all, ar re binvidik, ar “jet set” ? Pe bro an tud uheloc’h o speredoù, o eneieù ? Ar pub se oa bet embannet get Kuzul an touristelezh Penn Ar Bed, evit sachañ an dud da vonet d’an departamant se evel ma ne vehe ket dija trawalc’h a dud e Pennarbed e pad ar vakansoù... Ya, met perak ober bruderezh evit ur Penn ar bed “uhel” dianavet ? Hag emen emañ ar vro se, er mennezhioù Arre ? Pe en “hanternozh...” ?

Chomlec’h ul lec’hienn internet oa skrivet war ar pub hag bet on bet d’her gwellet. Met barzh lec’hienn internet ar Penn ar bed a bezh on erruet ha ne oa ket displeget gwelloc’h emen emañ an “Haut Finistère”... Pelloc’h, war lec’hioù internet all, hani ti an touristelezh Montroulez, da skouer, merchet eo an “Haut Finistère”... War e seblant ar vro se a zo d’an tu se kentoc’h, etre ar mennezhioù Arre ha Mor Breizh, da laret eo Penn ar bed hanternozh met chut... Ne laromp ket “Hanternozh”. Kuzhet vez ar ger se hiriv an deiz; sentet vez ar yennijen getan, moarvat...

Aodoù en Arvor pe en arvar ?
Anv an departamant “Côtes du Nord” oa bet chanchet evit donet da voud “Côtes d’Armor”; Aodoù an arvor, e brezhoneg. Un anv bravoc’h, sur awalc’h, met tostoc’h d’ar wirionez ? Loudia, Rostrenen, Kallag, Gwengamp, ha c’hoazh, n’int ket e tall ar mor. An Arvor hag an Argoat a vehe bet un anv gwelloc’h evit an departamant se, marteze... Ha get ar beuzhin glas a za d’an aodoù n’eo ket Aodoù an arvor a vo graet a benn un nebeut ag an aodoù a Vreizh a bezh, met Aodoù en arvar...

Hag, evidomp-ni, tud ar Morbihan, an departamant Aodoù an arvor a chom hag a chomo en hanternoz, daoust d’e anv nevez. Met d’am sonj gwelloc’h vehe chom mut war an dra se evit nompass kounnariñ hor voizined ag an hanternozh...Ha genomp ni, er Morbihan, hag ez eus lec’hioù “uhel” ha lec’hioù “izel” evel ma z’eus e Penn ar Bed ? Marteze, Pondi zo er Morbihan “Uhel”, ha tud An Alre pe Sarhau, pe Gwidel, pe An Oriant, er Morbihan “Izel”... Kement da sevel sonnenoù nevez :“Izel o spered tud ag an Drinded/Uhel o spered tud a Langonned”. Met bon, arrestomp diouzhtu ! N’eo ket sirius tamm ebet ar pezh a skrivan bremañ, e ober goap eh on, c’hwi ouia mat. Uhel bras eo spered ar re ag an Drinded evel an aotrou... Le Pen... Pe Barrière...

Kavout un anv evit un departamant a bezh n’eo ket un dra aes. Ha, gwir eo lâret, Gourin pe Ploermel pe Pondi a zo pell ag ar Mor Bihan... Perak nompass dibab un anv nevez genomp ni iwez ? Anv un dans, lakomp, e plas anv ul lec’h... Ya, met meur a zans zo er Morbihan : an andro, al laride, ar c’has a barzh, al lak a barzh... Ha pas, lak a barzh zo un dra all met un anv vat vehe ivez evit hon departamant a bezh... Hag evit ar rannvro a bezh moarvat. Met, benn ar fin, Morbihan zo un anv brav, hag e brezhoneg ouzhpenn, chañchomp ket.

medium_BreizhUhel082.jpg

Il-ha-Gwilen pe Breizh Uhel ?
Departamantoù zo a faota dezhe c’hoazh chañch o anvioù, evel an Il-ha -Gwilen. Gwir eo, un anv vil eo, surtout e galleg : Ille-et-Vilaine... Anvioù div ster eo, met ne sonna ket brav. Tud zo a felle lak e plas Ille-et-Vilaine, “Haute Bretagne”, “Breizh Uhel. Setu c’hoazh tud a faote dezhe bout uheloc’h evit ar re all ! Met, ouzhpenn se, Breizh Uhel (ha Breiz Izel) zo anvioù istorel evit an div lodenn a Vreizh : ar reter e lec’h ma vez komzet gallaoueg; hag ar c’hornog e lec’h ma vez komzet brezhoneg. Ha Breizh Uhel n’eo ket an Il-ha-Gwilen nemetken, met ivez Liger Atlantel, reter Morbihan hag Aodoù an Arvor. Tapet eo an añv tudoù, klaskit unan all, hag e c’hellan reiñ un tamm sikour ganeoc’h. N’eus ket kalz ag aodoù en departamant se, met koadoù brav evel e Pempont, ne lâran ket, ha kinnig a ran deoc’h un anv nevez : koste ar c’hoad pe kost ar c’hoed. Brav eo, nann ? Anv un dañs eo dija, ha kani ur vro ivez ? Domaj... Anat eo, afer zo ag un anv nevez evit an departamant se met n’eo ket bet kavet c’hoazh...

Met perak sevel anvioù nevez pa n’eus ket afer ? Bez zo un departamant Penn ar Bed, perak anviñ ul lodenn “Haut Finistère” ? Evit an douristed ? Anvioù all zo, kalz bravoc’h, evel Bro Dreger, Bro Gerne ha Bro Leon, a c’hell servij c’hoazh.... Chañchomp ket re vuan hor anvioù memestra, mod all e vimp kollet da vat. Ha dre forzh kuzhiñ an “norzh” get gerioù all e kollimp, un deiz bennak, an norzh a vizkoazh...Ha danjerus eo, koll an norzh, razh ar vartoloded a ouia an dra se, hag ar bsikiatred iwez.

Christian Le Meut

* Kartenn kentañ tennet ag an Deizataer 2006 embannet get Coop Breizh ha Skol an Emsav;  hag an eil ag ar Geriadur Favereau (Skol Vreizh).

09/08/2006

Kayak pe kaiak ?

Ul lec'hienn internet dispar zo evit ar vuhezourion hag ar gasourion. Traoù a bep sort zo : c'hoarioù, c'hoariva, kanaouennoù, testennoù ofisiel hag ar gerioù evit monet da gaiakiñ e brezhoneg, mar plij... 

http://bed.ar.vuhezourien.free.fr

L'adresse ci-dessus est celle d'un site internet spécial animateurs de groupes en langues bretonnes; on y trouve le vocabulaire pour plein d'activités d'intérieur et de plein air comme le kayak...

Kayak > Kaiak

Canoë > Kanoe

Gilet de sauvetage > Chupenn-surentez

Vague > Gwagenn (liester/pluriel : gwagennoù)
Chavirer > Treiñ war ar genoù
Déssaler > Troc'holiañ
Casque > Tokarn
Corde de suretée > Kordenn-surentez
S'orienter > Emlec'hiañ
Courant > Red-dour
Courant, vitesse > Herr - herr zo gant an dour
Profondeur > Donder
Eaux peu profondes > Dour bas
Marée > Mare
Marée descendante - la mer descend > an tre - tre a zo

Marée montante - la mer monte > al lañv - al lañv eo
Marée haute > Gourlen
Marée basse > Dazre
Remorquer > Slejañ
Se faire emporter > Bezañ kaset gant an dour
Pagayer > Roeñviñ
Diriger > Sturiañ
Tourner > Treiñ
Flotter > Bezañ war an neuñv
Couler > Mont d'ar strad

Coque > Kouc'h
Sac étanche > Sac'h didreuzus
Bidon étanche > Pod didreuzus
Une écope >Un dizourer
Ecoper > Puñsaat ar vag
Pousser > Bountañ
Tirer > Sachañ
La dérive > An angell
Eskimotter > Eskimotiñ
Mer -eaux calme(s)> Mor - dour - plaen
Mer forte > Mor rust, gwall vor
Il y a du clapot > Drailh zo er mor
Remonter le courant > Mont a-benn d'an dour - d'ar froud

Cale pieds > Bloder-treid

Suivre la rive > Heuliañ an aod

Rester dans le chenal > Chom er ganol.

Ma faota deoc'h monet da gaiakiñ en ul lec'h dispar, Enez Guerveur, kit e darempred get an embregerezh Vives Eaux (bruderezh digoust); si le kayak de mer vous intéresse, un seul lieu pour le pratiquer, Belle-île. Renseignements sur le site :  

http://viveseaux.kayak.free.fr/