Ok

En poursuivant votre navigation sur ce site, vous acceptez l'utilisation de cookies. Ces derniers assurent le bon fonctionnement de nos services. En savoir plus.

12/06/2008

Sloveneg/Slovène : "La langue ignorée de Boris Pahor"

0b047e01aeacd96bf141d47b4591a7f2.jpg- Ne vez ket embannet kalz a dra barzh ar gazetenn sizhuniek Marianne, a-zivout ar yezhoù "rannvroel", minorelezhet, "bihan" (ha gwell a-se marteze)... Barzh an niverenn ag ar 24 a viz Mae paseet m'eus kavet memestra ur pennad skrid interesus a-fed ar sloveneg, yezh komzet e Bro Slovenia, hag a zo bremañ ur stad dizalc'h; met komzet ivez en Italia hag Austria. Ar sloveneg a zo yezh a vihan ur skrivagnour brudetoc'h brudetañ, Boris Pahor, 95 vloaz, ganet e Trieste, ur gêr e-tal Venise, en Italia... Met, da vare Mussolini e veze difenet groñs komz sloveneg. Setu ar pezh a zo displeget get Boris Pahor barzh Marianne edan pluenn Alexis Liebaert. 

- L'hebdomadaire Marianne ne publie pa grand-chose sur les langues dites "régionales", "petites", minorisées (et peut-être est-ce mieux ainsi...). Dans le numéro du 24 mai dernier j'ai, cependant, trouvé un article intéressant sur le slovène, langue parlée en Slovénie, un Etat désormais indépendant, mais aussi en Italie et en Autriche. Le slovène est la langue d'un écrivain de plus en plus connu, Boris Pahor, 95 ans, né à Trieste, ville proche de Venise, en Italie... Mais, à l'époque de Mussolini, parler slovène était interdit en Italie. C'est ce qu'explique Boris Pahor dans Marianne sous la plume d'Alexis Liebaert. Extraits :

 <Ecrivain triestin, donc. Oui mai le vieil irréductive n'est pas tout à fait de la familles des Italo Svevo ou Claudio Magris. Car s'il partage avec eux cet amour charnel pour le port encaissé dans ses montagnes, il écrit, lui, en slovène, pas en italien. "J'aurais, bien sûr, pu écrire en italien, j'en avais la capacité, explique le vieil homme dans un français parfait, mais j'ai choisi le slovène sans ignorer évidemment que cela rendrait plus aléatoire une éventuelle renommée internationale">. 

Les noms de familles italianisés... et les tombes aussi 
Les fascistes arrivent au pouvoir en Italie. A l'âge de 7 ans Boris Pahor assiste <terrorisé à l'incendie par les Chemises noires du palais de la culture et du théâtre slovène. Du souvenir de ce choc initial naîtra, bien des années plus tard, la décision d'écrire en slovène. Noble résolution, mais bien difficile à tenir. "Les italiens avaient interdit l'usage du slovène, se souvient l'écrivain, à l'école, bien sûr, les cours étaient en italien, et il était même défendu de parler slovène dans les rues". Pis, tout à leur folie assimilatrice, les nouveaux maîtres "avaient, raconte Boris Pahor, décidé d'italianiser les noms des habitants slovènes, allant jusqu'à italianiser les noms gravés sur les tombes. Nous y avons echappé par chance, sinon j'imagine que de Pahor, nous serions devenus des Patroni ou quelque chose dans ce genre">. 

Entré dans la Résistance aux fascistes, Boris Pahor est arrêté en 1944 et déporté (Struthof, Dachau, Bergen Belsen), pendant 18 mois. Il est ensuite soigné en France puis rentre au pays. Il se met à écrire, en slovène. Ses romans, publiés dans la Slovénie désormais yougoslave, sont interdits pour "anticommunisme" ! Ce n'est qu'en 1990 qu'un de ses livres, traduit en français, connaît un certain succès. Pahor a 77 ans !

"Sur un pied d'égalité"
Aujourd'hui, à 95 ans, d'après Marianne, il serait "nobélisable". L'écrivain de langue slovène en veut à ses compatriotes italiens : "Les Italiens ont toujours refusé de regarder en face leur passé. Quand ils font une loi sur la mémoire, c'est pour célébrer le souvenir des communistes au lendemain de la guerre, pas pour réfléchir sur leur période fasciste. De cela, oui, je leur en veux". (...). "Mais au fond, l'important, c'est qu'aujourd'hui nous recommençons à exister sur un pied d'égalité, dans le cercle des cultures reconnues".

Boris Pahor : L'Appel du navire, Ed. Phébus, 288 p, 21 €.  

22/04/2008

Amañ "n'eo ket bet james komzet brezhoneg"

59a5f4ceccf1275162982323fa763a2a.jpg

Lenn a ran bep sizhun Marianne ba' ti ma zud. Ur gelaouenn interesus eo, a gav din, met n'eus ket kalz a dra war danvez Breizh pe war ar rannvroioù all. Taol spered jakobined a zo gete a wezhoù ivez. E fin pep kelaouenn e kaver ur pennad skrivet get Alain Rémond. Fentus awalc'h, d'ar peurliesan. Ar c'hazetenner-se a zo a Vreizh a-orin, a Vro C'Hallo. Ha displegiñ a ra ba' Marianne diwezhañ (19/04/2008), goude bout gwellet ar film "Bienvenue chez les Ch'tis", penaos en deus eñv desket gallaoueg a vihanig, ha petra eo ar gallaoueg. Doujus eo Alain Rémond e keñver ar gallaoueg ("je suis né bilingue : gallo-français"), met, d'am sonj, un nebeut farioù a zo bet skrivet getan a zivout ar brezhoneg.

"Tout le monde ne parle pas breton en Bretagne" 
"Contrairement à ce que certains pourraient croire, eme Alain Rémond (...), tout le monde ne parle pas breton en Bretagne. Il existe toute une région, dans l'est de l'Ouest, où on n'a jamais parlé breton. Mais gallo. Quoiqu'il puisse m'en coûter, mettons les points sur les i, si le breton est bel et bien une langue, le gallo, lui n'est qu'un dialecte. Comme le ch'ti. Et, comme le ch'ti, le gallo est un dérivé du vieux français. Donc du latin. Je n'ai su que très tard que je parlais gallo. Chez moi, dans mon village, on appelait ça le patois". 

Krogomp get ar frasenn gentañ : "Contrairement à ce que certains pourraient croire,  (...), tout le monde ne parle pas breton en Bretagne". N'ouion ket petra a vez gouiet get lennerion Marianne, met n'eo ket get ar gelaouenn-se e c'hellehent bout kelaouet a-feson war an brezhoneg pe war ar yezhoù rannvroel all e Frans. E Breizh, razh an dud (kazimant) a gomz galleg ha ne chom ket nemet un nebeut (250.000 den ?) a gomz breton. Hor yezh a zo en arvar bras ha c'hellehe bout kollet da vat e-pad ar c'hantved-mañ, eme an Unesco. Met an dra-se n'eo ket bet displeget da lennourion Marianne abaoe pell, pe marteze, james.

Ar gallaoueg, rannyezh pe yezh ?
Alain Rémond n'eus graet e sonj : ar gallaoueg a vehe ur rannyezh a zeuhe ag ar galleg kozh, hag ar brezhoneg a vehe ur yezh da vat. N'ouion ket mard en deus, ar paotr-se, studiet kalz ar yezhoù met, d'am sonj, n'eo ket ken splann an traoù. A-du on getan e keñver ar brezhoneg met pas e keñver ar gallaoueg. Peseurt diforc'h a zo etre ur yezh hag ur rannyezh ? N'eo ket anat. Ur yezhourez evel Henriette Walter, studiet geti ar gallaoueg a dost, a skriv : "(...) le gallo, forme que le latin a prise en Haute-Bretagne" (1). Ar gallaoueg a vez levezonet get ar galleg abaoe kantvedoù, met ne za ket ag ar galleg kozh, hervez Henriette Walter. Ar brezhoneg ivez, a vez levezonet get ar galleg abaoe pell... Neuze, ar gallaoueg, yezh pe rannyezh ? An diforc'h etre an daou n'eo ket anat met, evidon-me, ar gallaoueg a zo ur yezh da vat.

321d6c228edf3df4adf1c5e0169cd527.jpgMet n'on ket a-du ivez get un dra all skrivet get Alain Rémond. N'ouion ket e-menn emañ e gumun a orin, met mechal ma ne vehe ket er Morbihan  (hervez pennadoù all skrivet getan an hañv paseet). Hervez Henriette Walter, ha yezhourion ha istorourion all ivez, tachenn ar brezhoneg a zo aet betek Roazhon, kazimant, ha betek Dol ha Pornic, e Liger Atlantel, d'an nawed kantved. Kozh eo, a sonj deoc'h ? Marteze, met an dra-se a ziskouezh penaos ar brezhoneg a zo bet komzet er Morbihan a-bezh, hag e Aodoù an Arvor a-bezh ivez e-pad kantvedoù zo memestra. Roudoù a chom ag an dra-se dre ur bochad anvioù lec'h. Alain Rémond n'en deus ket james klewet komz brezhoneg barzh kumun e dud, moarvat, met komzet e oa bet breton du-hont memestra, en amzer a gent.

"On n'a jamais parlé..." 
Klewet 'vez alies awalc'h ar frasenn-se : "Ici, on n'a jamais parlé breton"; pe "A Rennes on n'a jamais parlé breton", pe c'hoazh : "A Nantes on n'a jamais parlé breton", evel ma vehe ur gwir bater. N'on ket istorour na yezhoniour met, d'am sonj, komzet veze brezhoneg get tud zo (ha marteze ur bochad), barzh karterioù a Roazhon hag a Naoned e lec'h ma veze e chom Bretoned deuet a Vreizh Izel. Ha komzet veze brezhoneg e Paris, get ur bochad tud d'an XIXe ha d'an XXe kantved ivez. Ha bremañ c'hoazh, marteze. Ha lennourion Rezore a ouia penaos e vez komzet ha desket brezhoneg e meur a lec'h er bed (New-York, Pékin, Buenos Aires ha c'hoazh...). Mod-se emañ, ar yezhoù a ya da veajiñ.

f4e2dccaa1d61d7846a5c176d086197c.jpgJames m'eus klewet ar frasenn-se evit ar galleg : "Ici, on n'a jamais parlé français". Met 50 vloaz zo, 100 vloaz zo, pe 150 vloaz zo, ne veze ket preget galleg get kalz a dud e kumunioù 'zo a Vreizh Izel, war er maezioù dreist-holl, evel ar pezh a ziskouezh ar gartenn-se (2). Er bloaz 1863, hervez ur studiadenn graet get ministr an deskadurezh Napoléon an trived, Victor Duruy. 7 million a zen (war 30), ne gomzent ket galleg e Bro Frans ("monolingues patoisants"). E departamant Penn Ar Bed n'doa "kumun ebet e lec'h ma vez komzet galleg"; er Morbihan hag e Aodoù an Arvor ne veze ket komzet galleg barzh ul lodenn vras ag ar c'humunioù... En Ilez ha Gwilenn an disoc'hoù ne oant ket sklaer ("incertain").

D'ar prantad-se, brezhoneg 'veze komzet get ar bobl e Breizh Isel, ha galleg get un nebeut tud. Ha d'ar c'houlz-se ivez, marteze, gourdadoù Alain Rémond a brege gallaoueg e Bro C'Hallo. Du hont ivez, ne veze ket ivez komzet galleg get kalz tud war er maezioù kant hanterc'hant vloaz zo. Gallaoueg, ne lâran ket.

Christian Le Meut

(1) Henriette Walter : "l'aventure des langues en Occident" Embannadurioù Robert Laffont, 1994.

(2) Kartenn tenet a "Le français, histoire d'un dialecte devenu langue", R. Anthony Lodge, Ed. Fayard, 1997. 

21/08/2007

Tibet : ur yezh hag ur sevenadur en arvar/une langue et une culture en danger

Setu ar pezh a c'heller lenn barzh Mariannne, n°538, 11/08/2007/a-fed politikerezh Bro Sina e Bro Tibet goude bout digoret ul linnen tren etre Pekin ha Lhassae abaoe miz Gouere 2006/Extrait d'un article de Marianne écrit par Claire Goubier et Virginie Morel, sur la politique chinoise au Tibet et les effets de l'ouverture de la ligne de train Pékin-Lhassa en juillet 2006 :

"En 2003 le gouvernement a remplacé 300 guides tibétains par des Chinois (...). De toute façon le concours de guide se fait désormais en mandarin, éliminant d'office ceux qui ne parlent pas la langue" et "les guides chinois n'hésiteraient pas à se faire passer pour des Tibétains pour faire plus typique" !

"Je connais une discothèque où les Tibétains sont interdits de séjour" précise Anne, une étudiante suisse à Lhassa".

"La langue, autre pilier de la culture, se perd avec l'arrivée des Chinois. "Le tibétain est en train de disparaître, certains mots n'existent plus. Des expressions chinoises sont de plus en plus intégrées dans leur vocabulaire" explique Anne".

"L'identité tibétaine s'efface au fil de la sinisation du pays. L'architecture n'est pas davantage épargnée. Les maisons blanches aux fenêtres bordées de noir sont détruites pour faire place à des commerces"... Et les Tibétains sont de plus en plus exclus du centre-ville.

"Lhassa s'ouvre sur un meilleur futur" annonce un panneau de propagande à l'entrée de la ville. "Meilleur futur", pour qui ?