rezore

Bet on bet e selaou prezegenn Claude Hagège, e Mellak. 700 den oa deuet da weled ar c’helenner-se, a labour e barzh ar “Collège de France” hag a zo un arbenigour war ar yezhoù : ul "linguiste". Aet eo sot Claude Hagège get ar yezhoù abaoe e vugaleaj. Komz a ra buan, get e galon, a ziout yezhoù ar bed a bizh. Hervezan, war dro 5.000 yezh a vez komzet war an douar bremañ met 25 a varv pep bloazh ! Ar yezhoù komzet get an Indianed ag Amerika hanternozh zo en arvar bras. Claude Hagège a labour get ar pobloù-se, evel ar Siouxed, a zo e chom e barzh “lec’hioù” (“réserve”) e lec’h n’o deus ket kalz a dra d’ober. Dilabourion ha... lonkerion int deuet da vout kentoc’h, bugale Sitting Bull.

Luther en Alamagn...
Interesus bras oa ar pezh bet lâret deomp get Claude Hagège a ziout broioù all ag Europa, hag a ziout ar brezhoneg. Krogomp get broiou all ag Europa. Hagège n’eus displeget penaos a oa bet stumet ar yezhoù “ofisiel”. E Frans, ar rannyezh komzet e Paris ha tro dro Paris a zo deuet de vout ar yezh ofisiel a drugarez da Fanch ar gentañ, er XVIe kantved. Dishenvel eo en Alamagn, e lec’h ma oa bet savet an “alamaneg lenegel” get Martin Luther pa oa bet troet getan ar Bibl en alamaneg komzet getañ hag a zo deuet de vout, war lerc’h, an “alamaneg skrivet”. Met, hiriv an deiz, ur bochad rannyezhoù a vez komzet en Alamagn hag ar Stad n’eus ket savet lezennoù evit stourm a enepte evel ar pezh a vez graet e Frans.

...Ha Dante en Italia
Heñvel eo ar jeu e bro Italia : ur bern a rannyezhoù a vez komzet eno, evel er Piemont, met ne vezont ket  fall gwellet get ar Stad. An italianeg skrivet a zo bet savet ged Dante get e levr “La divine comédie”. Dante n’eus implijet ivez ur rannyezh hag a zo deuet da vout an italianeg skrivet. Claude Hagège en deus displeget ivez ar jeu e broioù pelloc’h. Da skouer en India. Ur bochad yezhoù ofisiel zo du-hont ha kalz a dud a gomz meur a yezhoù: an hindi, ar gujarati, ar saozneg hag all. N’eo ket ar memes jeu e Suisse hag e Belgia e lec’h ma z’eus ivez meur a yezhoù ofisiel met, re alies, an dud a gomz nemet ur yezh hepken, daoust ma e vez desket div pe ter yezh er skolioù. Hag Hagege a gav domaj an dra-se, komz nemet ur yezh barzh ur vro liesyezhek... Ha kavout a ra fall ivez stad ar brezhoneg hiriv an deiz.

Ur sort show
Claude Hagège n'eus komzet un tammig brezhoneg deomp e zisplegiñ e vehe bet eñ kapabl d'ober e brezegenn a-bezh en hor yezh ! Gwir pe gaoù ? N’ouion ket met komprenet m'eus un dra memestra : an den se a vour bout selaouet, sellet, hag, evel an aktour, ur sort show a zo bet graet getan dirazomp... “Petra gober evit saveteiñ ar brezhoneg ?” N’eus goulennet un den. Hagège da reskond : "Ma z’eus ur bochad a dud a gas o bugale d’ar skol evit deskiñ brezhoneg e vo savetaet ar yezh. Ret vo d’ar stad paeañ kelennerion evit kelenn brezhoneg". Met Hagège n’eo ket a du da lakaat kenteliou dre ret... Haz me, n’on ket a du getan. Pa oan er skolaj, e oa bet ret din deskiñ al latineg ! Hervez ar gelennerion, e servije al latineg da gomprein penaos e vez savet ar gerioù e galleg... E Breizh Isel, al lodenn vrasan ag an anvioù lec’h ha familh a zeu ag ar brezhoneg (evel ma anv), met an dra se ne oa ket a bouez awalc’h evit kelenn brezhoneg er skol... Perak nompass laakat euriadoù dre ret, bep sizhun, evit deskiñ un brezhoneg hag istoer Breizh d’ar vugale ?

Charlemagne ne gomze ket galleg !
Claude Hagège a vourr ar yezhoù, ha nec’het eo e welet plas ar saozneg amerikan er bed a-vremañ. Hervezan, un dra a bouez vehe deskiñ yezhoù yaouank tre, araok dek vloazh. Ter yezh vev a vehe mat da gelenn d’ar bugale er skol, ha pas hepken ar saozneg met ivez an alamaneg, ar spagnoleg, hag ar yezhoù rannvroel. Digoretoc’h vehe spered ar vugale, ha gwelloc’h e vehent da zeskiñ yezhoù all a-c’houde.

Da echuiñ, din da lâret deoc’h un dra all m’eus desket : ur yoc’h a rouanned a Frans, ar re “Karolingien” ha “Mérovigien”, ne gomzent ket galleg kozh, galleg ag ar mare se, met ur yezh germaneg ! Ar “Franks” (evel Klovis) a gomze ur yezh germaneg dishenvel bras doc’h ar galleg, met tost d’ar “francisque mosellan”, ur yesh komzet c’hoazh e departamant Moselle met get nebeutoc’h nebeutan a dud. Memes tra evit Charlemagne ha ne gomze ket galleg met ar yezh germaneg-se ivez. An dra-se ne vez ket lâret d’ar vugale er skol, daoust d'ar skol bout bet savet getan, hervez ar vojenn !

Christian Le Meut