Ok

En poursuivant votre navigation sur ce site, vous acceptez l'utilisation de cookies. Ces derniers assurent le bon fonctionnement de nos services. En savoir plus.

24/08/2006

Levr fotoioù : War hent ar Chiapas

E 1994 ar Zapatisted oa daet da voud brudet en ur ober ur sort dispac’h e bro Chiapas, ur rannvro e kreisteiz Bro Meksiko. Ar “sub commandante Marcos” a zo e penn ar strollad se, evel “porte parole”. Ur Vreton a Lannuon, Pierre-Yves Marzin, tener poltrejou, oa aet du-hont seizh bloavezh zo. Eñ a gont e veaj e brezhoneg en ul levr interesus bras anvet “War hent ar Chiapas”. N’eo ket kement se ul levr a ziout politikerezh met, kentoc’h, buhez pemdeziek ur veajour intereset get ar vro ha get an dud a chom eno.
Erruet oa bet Pierre-yves Marzin e Meskiko, ur ger bras tre ha tomm tre ivez. Saotret eo an aer ha poan n’eus ar veajour : “Evel pikous e-barzh ma daoulagad”, emezan. Met ar Chiapas eo pal ar veaj. Emañ ret dezhan mont du-hont get kirri boutin hag, ar lerc’h, en ur gerzhet hag en ur c’hoari bismeud. Ur wezh emañ ret dezhan en em gushat evit nompas bout gwelet get an arme, hag a zo e pep lec’h.
Aet oa bet Pierre-Yves Marzin e Chiapas dija araok, ha mignoned en doa duhont. A gres da-se, ni well Zapatisted e c’hober gouelioù, e c’hoari basket, e sevel un ti evit ur familh labourision douar, hag all.
Met an arme hag a zo partout.
A drugarez d’ar skeudennoù ha d’an destenn, gwelout a reomp pegen krenv eo an aon hag ar feulster e Chiapas. Pierre-Yves Marzin ne skriv ket mard eo eñ a du pe pas get ar Zapatisted; klask a ra da ziskouezh deomp o stourm.
Bourrapl eo beajiñ mod-se, ged skudennoù kaer ha fromus. An destenn e brezhoneg zo aes awalc’h da lenn. Divyezhek eo al levr : ur c’haier ispisial e galleg vez gwerzhet getan.

“War hent ar Chiapas”, Pierre-Yves Marzin, ti embann Skol Vreizh, 40 kae Leon, 29600 Montroulez. Tél : 02.98.62.17.20. 15 euro.

Petit résumé en français : le photographe Pierre-Yves Marzin a publié un livre sur son voyage au Chiapas, “War hent ar Chiapas” (Sur la route du Chiapas) aux éditions Skol Vreizh (15 €). De très belles photos noir et blanc, avec un texte en breton et un cahier joint avec la traduction en français. Skol Vreizh, La Manu, 40 quai de Léon, 29600 Morlaix.

Christian Le Meut

Ur bed hep traezhennoù ?

A wezhoù e lennan levrioù spontus evel ul levr bihan ha berr, 60 pajenn, anvet : “Hag an traezhennoù a ya da goll ?” E galleg : “Les plages vont-elles disparaître ?” Ya an traezhennoù a ya da get, ya, n’eo ket ur farsadenn, nag ur goap: skrivet eo bet al levr se get un den sirius, un douaroniour, Roland Paskoff, a zo iwez e barzh ar “Conservatoire du littoral”. 70 % ag an traezhennoù a ya war vihanaat er bed a bezh, hervez ar skiantour se. 20 % a zo stabil ha 10 % hepken a ya war vrasaat. Kement de vaout nec’het memestra.

A venn e ta an traezh, ar jipl, a zo war an aod e Frans, da skouer ? Ul lodenn vras a zeu ag ar sterioù bras evel al Liger, ar Rhône, ar Garonne, pe ar Blanhoeh, ar Skorf, ar Gwillen. Met traezh ha mein a vez tennet ag ar sterioù se; ha stanket vez ar sterioù muioc’h mui, evel e Guerlédan evit ar Blanhoeh. Setu penaos ne zeuont ket mui an traezh hag ar billi betek ar mor.

Tier savet re dost ag an draezhenn...
Met abegoù all a zo evit displegiñ stad an traezhennoù : n’eo ket ur sonj vat, da skouer, sevel tier re dost un draezhenn, ar an tevennoù a zo ar-dreñv, da skouer. Bep traezhenn n’eus afer a blas evit mont ar gil pe mont araok a hed an amzer. Douar ha traezh vez kaset d’an draezhenn dre an tevennoù ivez. A gaos d’an dra se emañ gwelloc’h sevel tier pelloc’h, kant metrad pelloc’h evel a pezh a zo skrivet e lezenn littoral.

Ur riskl bras, un danjer bras a zo war an traezhennoù, neuze, met estroc’h evit an abegoù se zo : get chanchamentoù an amzer, ar mor a ya war ihuellat. Hervez Rolland Paskoff, ar mor a greskay a zaou ugent santimetr betek ar bloaz 2100. Krenvoc’h vo ar mor neuze hag pelloc’h a yay ar gwagennoù... Muioc’h a mui a barroù avel a vo... Penaos gober, neuze, evit nompass lesket an traezhennoù da vont da get : nompass sevel tier re dost; lakaat rec’hier bras er mor, just a dal d’an traezhennoù evit gwannat ar gwagennoù; diwall muioc’h pa vez savet porzhioù nevez war an aod evit nompass chanchiñ ar sterioù mor; kas traezh tennet e don ar mor d’an traezhennoù ha c’hoazh...

Mallus eo : sonjit ta ! Penaos vehe ar vuhez war an douar patates man, hep an traezhennoù, hep an traezh evit mont d’ober ur chouk warnan, pe rouzin edan an heol, pe c’hoari raketennoù araok monet da neuial ! En aodoù en Azur koste ar Mediterranée, m’boa gwellet plajoù get billi hepken, hep traezh ! Ne oa ket gwall bourrapl en em astennin warne. Du hont e vez feurmet, neuze, kadoerioù hirr evit chom da rouziñ ha da gousked dirak ar mor. Ha, mod se, an traezhennoù n’int ket mui lec’hioù publik, digoret da razh an dud, met digoret d’ar re a bae ! Bourraploc’h eo amañ, e Breizh, ha marc’hadmatoc’h ouzhpenn !

Met, mechal a ouiet penaos vo graet get ar vugale, a benn kant vloaz, ma n’eus ket mui traezh ebet ar an aod, evit sevel kastelloù traezh ?
Christian Le Meut

“Les plages vont-elles disparaître”, Roland Paskoff, Ed. Le Pommier, 2005, 4,5 €.

22/08/2006

A lire pendant l'été : Buddy Longway, the end !

Le vingtième et dernier album de la série Buddy Longway vient de sortir au mois de mai. Depuis trente ans, et en vingt albums, le dessinateur-scénariste Derib a dressé une saga familiale au coeur du XIXe siècle étasunien. Les dix premiers albums furent traduits en breton, dans les années 70-80, par Keit vimp bev, et c’est ainsi que j’ai découvert cette série.

medium_bd1085.2.jpgSelon son biographe-créateur, Buddy Longway est né en 1840, en Irlande et ses parents l’ont amené avec eux pour leur grande traversée vers le Nouveau monde. Hélas, sa mère meurt, et le père s’en va, confiant l’enfant, très jeune, à un oncle. Le premier tome commence plus tard, une fois Buddy devenu un trappeur et un chasseur habile, dans l’Ouest montagneux. De retour au fort avec sa cargaison de peaux, il y voit deux hommes rudoyer une femme et se porte au secours de cette dernière, sans voir que c’est une Indienne. Il fait ainsi la connaissance de Chinook, une Sioux, qui deviendra sa femme.

La vie de Buddy Longway a été imaginée par Derib, c’est une fiction, mais proche de la réalité historique. Au fil des siècles des trappeurs et chasseurs se sont progressivement mélangés avec les populations indiennes. Des langues nouvelles sont même nées, mélanges de français (ou d’anglais) et de langues indiennes. Ces langues sont, semble-t-il, menacées de disparition actuellement, notamment au Canada. Ces trappeurs proches des Indiens ne voyaient pas forcément d’un bon œil l’arrivée de l’armée. L’histoire de Buddy Longway le montre, qui tue un capitaine de l’armée étasunienne, en combat singulier ! Buddy est, pourtant, un homme plutôt pacifique, ayant beaucoup d’amis, blancs ou rouges. Il n’a pas du tout l’état d’esprit colonisateur et cherche plutôt à aider les Indiens. Chasseur, il est proche de la nature et des animaux; il est même prêt, pour nourrir les siens, à semer du blé. Mais il préfère la chasse à l’agriculture ! Son épouse, Chinook est une belle femme, courageuse et sage. Cette série donne  un aperçu de la vie des Indiens, leur sagesse, et leurs divisions, comme la guerre entre les Sioux et les Black feet.

medium_bd20083.2.jpgBlanc ou rouge ?
Buddy et Chinook ont deux enfants, Jérémie et Kathleen. Deux enfants qui passent une enfance dans les montagnes. Mais, devenus grands, ils sont confrontés à la difficulté d’être métisses dans une société raciste. La famille se trouve séparée du onzième au seizième album. Buddy d’un côté, Chinook et Kathleen d’un autre, et Jérémie égaré... Elle se retrouve entière dans le 18e album intitulé “La balle perdue” mais Chinook et Buddy sont très surpris par l’évolution de leur fils Jérémie, devenu un guerrier indien. Il fait partie d’une bande qui attaque l’armée mais aussi les convois civils. Jérémy a failli être pendu par les habitants blancs d’une ville, à cause de sa différence. Sa haine des blancs l’aveugle. Mais il est tué, le lendemain des retrouvailles, par un soldat...

Le vingtième et dernier album vient donc de sortir. Il est intitulé “La source”. Je ne vous dirai pas la fin de l’histoire mais elle n’est pas très drôle. D’ailleurs cette série ne vaut pas par son humour mais par la beauté du dessin, l’attachements aux personnages principaux, la reconstitution fidèle d’une époque loin des clichés sur les cow-boys... Toutes qualités déjà considérables et qui méritent amplement de la découvrir, en français, en breton ou dans toute autre langue.

Christian Le Meut

Buddy Longway, 20 albums édités par Le Lombard. Le dernier : “La source”. En breton : édition Keit vimp bev.

Da lenn e pad an hañv : Buddy Longway

medium_bd20083.jpgEchu eo istor Buddy Longway, jibouesour ha trapour, bet kontet e vuhez e pad tregont vloaz hag e korf ugent albom bandennoù treset (BT), get Derib. Embannet eo get Le Lombard. Troet oa bet e brezhoneg an dek albom kentañ er bleadeù 1970-1980 get Keit vimp bev, setu penaos m’eus dizoloet troioù kaer Buddy Longway, e wreg Chinook, Indianez Sioux anezhi, ha o bugale Jeremy ha Kathleen, metised. Derib n’eus savet ur rummad all anvet Yakari, evit ar re yaouank. Troet oa bet albomoù Yakari e brezhoneg get Keit vimp bev  iwez.

Ganet oa bet Buddy Longway e 1840 e Bro Iwerzhon ha kaset d'ar Bed Nevez, d'ar Stadoù Unanet get e dud pand oa bihan tre. Marv e vamm, aet kuit e dad, Buddy oa bet desavet get un eontr dezhan. Krennard, Buddy a faote dezhan monet da chaseour. Deuet oa da vout ur jibouesour ampart, desket e vicher get ur mignon dezhan, un Indian anvet Bleiz du. Istor buhez Buddy Longway n’eo ket gwir, met n’eo ket pell ag ar wirionez memestra. Rak ur bochad tud eveltan, jibouesourion, trapourion, zo aet o unan, da jiboesat pell, d’en em gavout get an indianed, d’en em zimezin get Indianezed. Meuriadoù ha yezhoù metis zo ganet evel se, kejajoù etre ar galleg pe ar saozneg ha yezhoù indian. Tost da vout kollet eo ar yezhoù se hiriv an deiz.  Buddy Longway n’en deus ket tamm ebet taol spered alouberion ha trevadenourion ar vro. Ne faota ket dezhan lazhiñ an Indianed met monet d’o sikouriñ kentoc’h.

medium_bd1085.jpgDiskouezhet 'vez barzh ar rummad BT se buhez an Indianed, o furnez, o sevenadur, hag ivez o diaesamentoù get ar re wenn hag etreze (brezel etre ar Sioux hag ar Black feet, da skouer). Bec’h zo, meur a wezh, etre ar re wenn iwez, etre Buddy hag arme ar Stadoù Unanet da skouer. Ur c’hapitan a zo lazhet getan, daoust da vBudy bout un den habask memestra... Ur bern mignonned en deus, ru pe gwenn. Tost eo d’an natur, d’al loened, met prest eo ivez da hadiñ gwinizh evit magiñ e familh (ne blij ket dezhan al labour se, kavout a ra gwelloc’h monet da jiboesat ha foetañ bro). Chinook, e hanter voutik, a zo ur vaouez koant, kalonek, fur ha speredek.

Gwenn pe ruz ?
Daou krouadur zo ganet en ti : Jeremie ha Kathleen. Met dispartiet eo ar familh e pad pemp albom, etre an unnekvet hag ar c’hwec’hzekvet, get Buddy d’un tu, Chinook ha Kathleen d’un tu all ha Jeremie kollet... En em gavont en dro en triwec’hvet albom anvet “La balle perdue”. Ha Chinook ha Buddy da  vout spontet bras : o mab zo bremañ ur brezelour, aet da stourmiñ get ar re ruz, da lazhiñ tud gwenn, soudarded met siviled iwez ! Daoust da vout hanter gwenn hennezh, get blev melen... Jeremie oa bet tost da vout krouget get tud gwenn peogwir e oa metis. A gaos d’an dra se en deus chanchet penn da benn... Met lazhet eo get ur soudard.

Albom diwezhan ar rummad Buddy Longway zo deuet er maez e miz Mae paseet, an ugentved eo, anvet "La source". Ne larin ket deoc’h fin an istor met, gwir eo lâret, n’eo ket farsus kement-se... Ne chom ket kalz a dud bev barzh familh Buddy ha Chinook e fin an istor. Istorioù Buddy Longway n’int ket gwall farsus, anzav a ran, met bourrapl da lenn, treset mat, kentelius ha deverrus. Ar pezh a zo dija kalz evit an dud a vourra lenn bandennoù treset.

Christian Le Meut

medium_bd9084.3.jpgBuddy Longway, 20 albom e galleg barzh ti Le Lombard; e brezhoneg barzh ti Keit vimp bev (an dek albom kentañ).

War internet : http://www.buddylongway.com/

19/08/2006

L’amour malgré la guerre

medium_dalc_h113.jpgLes guerres ne cessent pas : en Irak, en Tchétchénie, en Côte-d’Ivoire, au Soudan... La liste se prolonge et, quand une guerre s’arrête, une autre naît quelque part... Mais, même lors des guerres les plus atroces, des histoires d’amour naissent. C’est ce que rappelle une nouvelle parue dans un très beau livre écrit en breton par Yann-Vadezour Lagadeg et paru fin 2003 aux éditions Emgleo Breiz, “Dalh sonj ez out den”.

Rosalie, que tout le monde appelle Roz, est une femme estimée dans sa commune. Arrivée à 82 ans, elle en paraît beaucoup moins. Elle est toujours dynamique, tient sa maison et son jardin impeccables. Elle a été pendant longtemps maire-adjointe de la commune et compte beaucoup d’amis... Mais ses amis se posent deux questions : pourquoi est-elle restée célibataire, et pourquoi dort-elle toujours dans son lit clôt alors que tout le monde a adopté les lits plats et ouverts... Un peu excentrique, donc, la Roz.

Le soir de ses 82 ans, son amie Soaz vient lui rendre visite et lui offrir un cadeau : une photo de groupe des anciens de la commune, à poser sur le mur. Justement, il reste une place, à côté d’un portrait de Roz elle-même... Mais voilà, Roz a une autre photo à mettre à côté de la sienne, mais elle n’a pas osé jusque là : celle d’un soldat allemand, Hantz, qu’elle a aimé passionnément pendant la guerre !

Roz habitait seule une maison isolée près de la côte et près d’un blockhaus. Un soldat allemand était venu lui parler un jour, en français. Elle l’avait éconduit, mais leur rencontre l’avait bouleversée. Quelques semaines plus tard elle autorisait Hantz à venir lui rendre visite, mais de nuit, pour ne pas être vus. Et le lit clôt fut le témoin de leur amour caché pendant près de deux ans... Puis Hantz fut envoyé sur le front russe où il fut tué. Fin de l’histoire. Ou pas vraiment : inconsolable, Roz resta célibataire. Après la guerre, elle partit voir les parents de Hantz en Allemagne. “Si Hantz avait survécu, nous nous serions mariés, ses parents étaient d’accord”, dit-elle.

Une photo dans un carton
Pourtant, la photo du soldat allemand était restée dans son carton. Elle n’osait pas mettre au mur l’amour de sa vie. Mais ce soir là, après avoir parlé avec son amie Soaz, Roz se décida à mettre le portrait de Hantz au mur...
Cette histoire, racontée par Yann-Vadezour Lagadeg, m’a fait repenser à un documentaire que j’ai vu à la télé il y a quelques années sur les enfants nés de mères françaises et de pères soldats allemands, pendant la seconde guerre mondiale et juste après. 80.000 enfants seraient nés de ces relations d’après les réalisateurs de ce documentaire, mais certains spécialistes, certains démographes estiment que ce chiffre pourrait attendre 200.000 enfants. Dont beaucoup, d’ailleurs, ont été méprisés et stigmatisés durant leur enfance à cause de leurs origines.
Certaines femmes, quant à elles, ont été tondues à la Libération.

Parmi elles certaines avaient été violées; d’autres étaient sans doute de mœurs légères mais certaines, enfin, comme Roz, ont vécu de vraies histoires d’amour avec des hommes qu’elles ont aimés et que certaines ont épousés après la guerre. Tous les soldats allemands n'étaient pas des nazis.

Christian Le Meut

Dalh soñj ez out den, Yann-Vadezour Lagadeg, Emgleo Breiz (10 ruz Kemper, 29200 Brest), 13,5 €.

Da lenn : Dalh soñj ez out den

medium_dalc_h113.2.jpgBrezelioù a zo hiriv an deiz e pep lec’h, siwazh. Brezel en Irak, en Tchétchénia, ha c’hoazh... N’eo ket un dra nevez. Met istorioù karantez a sav ivez e pad ar brezelioù kriz... Lennet m’eus ul levr dispar anvet “Dalh sonj out den !”, skrivet get Yann-Vadezour Lagadeg, un den a Vro Bagan. Deuet eo er maez al levr se e fin ar bloaz 2003, embannet get Emgleo Breiz. Danevelloù a zo a barzh a ziar benn buhez pemdezieg al labourizion douar hag ar vezhinerion. Istorioù brezel a zo, brezel Aljeria met ivez an eil brezel bed, pa oa an Alamaned e Breizh. Ha setu istor Roz.

Staget doc'h he gwele kloz
Roz zo bremañ ur vamm gozh, daou vloaz ha pevar arnugent, met begon zo geti c’hoazh. Emañ e chom tost d'ar mor, e-tal ur blokaus, hep amezeg. Rozenn zo chomet dizimez met ur bern mignoned he deus. Eil maerez ar barrez eo bet; istimet eo get ar re all. Met gwellet a vez Roz ivez evel ur vaouez un tammig drol memestra. Sellit ta : gousk a ra c’hoazh e barzh he gwele kloz... Ur wezh, dont a ra Soaz, mignonnez brasan Roz, da brofiñ dezhi ur skeudenn evit he gouel a bleiz. Razh ar re gozh ag ar barrez a zo warni, hag ul lec’h a chom war ur voger, e tal poltred Roz hag he zud, da lakaat ar skeudenn-se... Met Rozenn n’eo ket a-du tamm ebed. Rak ur skeudenn all he deus da lakaat. Ha Roz da lâret d’he mignonez Soaz perak eman-hi chomet dizimez : piket oa bet he c’halon get ur soudard alaman, Hantz, e-pad ar brezel. Ha savet oa bet un istor karantez, da vad, etreze e pad tost daou vloaz... Hantz oa bet kaset war lerc’h da Bro Rusia, ha lazhet du hont...

A gaos d’an dra se emañ bet staget Rozenn doc’h he gwele kloz e lec’h m’he deus degemeret ha kuzhet Hantz e pad daou vloaz bep nozh. “Ma vehe chomet bev Hantz, e vehem dimehet asambles”, a lâr-hi... Met an istor karantez se zo chomet kuzhet e-pad ar brezel, evel reson, met ar lerc’h ivez. Bet oa bet Roz d’an Alamagn da welet tud Hantz... Abaoe ar mare se, neoazh, n’he deus ket kredet lakaat poltred he c’harantez e tal he foltred. Mezh oa warni, marteze. Met, goude bout displeget an istor d’he mignonnez Soaz, Roz a lak poltred Hantz war ar voger.

Istorioù karantez e pad ar brezel 
Un abadenn tele oa bet skignet bleadeù-zo a ziout ar vugale ganet e pad ar brezel, pe just ar lerc’h, d’ur vamm a Vro Frans ha d’ur soudard a Vro Alamagn. Hervez an dud o doa savet an abadenn-se, 80.000 krouadur oa ganet goude bout aet asambles ur vaouez a Vro C’Hall get ur soudard a Vro Alamagn, e pad ar brezel. Hervez tud all, ar sifr vehe kentoc’h 200.000 krouadur ! Hag alies emañ bet lakaet mezh war ar vugale se a gaos d’o zad, a c’houde.

Ul lodenn ag ar maouezed a oa aet get ur soudard alaman oa bet touzet e pad al Libération. Ul lodenn ag ar maouezed-se a oa bet pallforset get an Alamaned. Ul lodenn oa kentoc’h gisti, sur awalc'h, met ul lodenn all oa merc’hed a feson piket o c’halon get soudarded alaman. Ha razh an Alamaned ne oant ket nazied anezhe... Istorioù karantez da vat oa bet, ha maouezed oa aet, goude ar brezel, d'en em zimeziñ get ar soudarded o doa keijet gante e bro Frans. N'eo ket ken pell ag ar wirionez an danevell skrivet get Yann-Vadezour Lagadeg.

Christian Le Meut

Dalh sonj out den, Yann-Vadezour Lagadeg, embannadur Emglev Breiz (10 rue Kemper, 29200 Brest). 13,5 €.

03/08/2006

Levr da lenn : Plouganoù va bro

medium_plouganou090.jpgSetu ul levr bet skrivet get un den a Vro Dreger war e barrez a orin : Plouganoù  (war an aod, koste Montroulez). N'eo ket nevez, embannet eo bet e 1997 get Hor Yezh hag ar skrivagner, François Prigent, ganet e 1919, zo marv e 1989. Dre zanevelloù berr François Prigent a ziskouezh deomp buhez al labourision douar er bleadeù 1930 ("Ar mekanik", "Ar falc'hadeg", "Rañvat lin"...).  François Prigent n'eus paseet e vugaleaj er Vern, ur pennher pell ag ar vourc'h Plouganou, met tost awalc'h ag ar mor (daou gilometr a Varnenez, an tumulus brudet). Neoazh, ar vugale ne ahent ket alies bras d'ar mor. "D'an aod, ur sulvezh hañv" zo danvez un danevell : "A-greiz-holl ur gwell kaer a save dirazomp : an Aod Vihan, Beg Barnenez ha Terenez...". Danevelloù fentus zo evel "Meurlarjez get mammig kozh" evit gouel Sant Stefan (an deiz goude Nedeleg): an tud kozh a oa e chom e Kervorvan, e parrez Sant Yann ar Biz, just e tall parez Plouganoù... Ne oa ket pell met ur sapre veaj memestra d'ar c'houlz se, hep oto met get ur c'harr. Danevelloù tristoc'h zo evel "Ar werzhidigezh" : ret a oa gwerzhiñ traoù Jann ar C'hog, ur vamm gozh ag ar barrez chomet dall, evit paeañ an ospital... Nag un druez !Un nebeut barzhonegoù fromus zo embannet barzh al levr se ivez.

E galleg - en français: François Prigent (1919-1989), né dans la commune de Plougasnou (Trégor finistérien) raconte dans ce livre de nouvelles son enfance paysanne dans un village éloigné du bourg, avec tendresse, humour mais aussi tristesse, notamment par rapport à sa langue maternelle qui n'avait pas sa place à l'école.

Christian Le Meut 

16/07/2006

Kelaouenn/revue : An Dasson n°61

medium_Andasson61091.jpgUgent vloaz An Dasson
Deuet eo er-maez niverenn diwezhañ An Dasson (61). Ugent vlez 'zo e oa bet savet An Dasson get tud a gerlenn Sten Kidna an Alre. Aterset eh eus bet un den a oa en o mesk : Paul Potard. Ar pal : sevel ur gazetenn evit izili ar Gerlenn, met ivez evit bout skignet er-maez anezhi : diskouez sevenadur Breizh e Bro an Alre ec'h embann pennadoù e brezhoneg hag e galleg. Un teuliad get ur bochad fotoioù a zo a-zivout bagoù get anvioù e brezhoneg (Tad an diaoul, Dir ha tan, Bara an aod...). Ur gentel zo ivez evit deskiñ... tarzaneg, get Jean-Claude Le Ruyet hag en deus troet ivez e brezhoneg ul lodenn ag an Tao tô king (barzhoneg hirr Lao Tseu). Un danevell zo, savet get un den a zesk brezhoneg er gerlenn (Laurent) ; testennoù berr (“Etre daou soñj goude un interamant” ha “C’hwezh santel Frank Michael”), hag ur pennad divyezheg a-fet Emile Masson (1869-1923), skrivagner ha stourmer (sokialour hag anarkour) evit Breizh hag ar brezhoneg. Testenn ur sonenn nevez savet get Dick Panterra (ur moranv eo, sur a-walc’h) a zo embannet ivez : “Sonenn ar vêkerion”.

An Dasson, n°61, 4 € (un euro ouzhpenn evit bout kaset dre ar Bost), c/o Sten Kidna, straed Joseph Rollo, 56400 An Alre/Auray. Pellgomz : 02.97.29.16.58.


La revue An Dasson a vingt ans

Un nouveau numéro de la revue bilingue (breton-français) An Dasson (L'écho) est paru : le n°61 fête les 20 ans de cette publication qui paraît trois fois par an. Editée par l’association Sten Kidna-Komzomp Asampl, elle a pour but de faire connaître la culture et la langue bretonne en pays d’Auray. Ce numéro comprend un entretien avec Paul Potard, qui fut parmi les créateurs de la revue. Un dossier photos est consacré aux bateaux portant des noms bretons parfois surprenants (Amzer fall, Labour ha kan, Bara heiz...). Jean-Claude Le Ruyet propose une traduction poétique du Tao to king (poème de Lao Tseu) et une leçon de “tarzaneg” tandis que cinq pages sont consacrées au penseur socialiste et libertaire Emile Masson (1869-1923), défenseur de la culture et de la langue bretonne. Une nouvelle et deux billets en langue bretonne complètent le tout, ainsi qu’une chanson d’une star montante de la chanson bretonne, Dick Panterra.

An Dasson, n°61, c/o Sten Kidna, rue Joseph Rollo, 56400 An Alré/Auray. 4 € (rajouter un euro pour les frais de poste éventuels). Tél. 02.97.29.16.58.

12/07/2006

Broioù keltiek : doc'h ar c'hiz !

medium_bremanhanv093.jpg

Ma faota deoc'h mont da foetan ar broioù keltiek (pe keltieg), lennit Bremañ ha Brud nevez, nevez savet. Teuliadoù zo a fed ar broioù se hag a zo tost deomp met dianavet awalc'h genomp : Skos, Iwerzhon, Kerne-veur, Kembre, enez Vanav...

medium_brud257094.2.jpg
Bremañ, n°297-298, 7 euros, 25 straed Pierre Martin, 35000 Roazhon (02.99.38.75.83) - breman@wanadoo.fr - www.breman.org
Brud nevez n° 257, 7 euros, 10 ru Kemper, 29200, Brest; 02.98.02.68.17. brud.nevez@wanadoo.fr - www.emgleobreiz.com
 
E galleg : deux revues en langue bretonne consacrent leurs dossiers aux pays celtiques.  

 

01/07/2006

Brud nevez 256

medium_brud256088.jpg Pennadoù skriv a feson a zo barzh niverenn 256 Brud Nevez  (mizioù Meurzh hag Ebrel). Un teuliad zo a fed ar merc'hed get ur pennad a ziout Natali ar Mel (Nathalie Le Mel), ur plac'h m'eus kinniget anezhi war ar blog man dija. Daou pennad war ar yezh a zo ivez : un atersadenn get Goulwena An Hénaff (Chench skeudenn ar brezhoneg) ha disoc'hoù un enklask bet graet tri ugent vloaz zo e Penn ar Bed get studierion Kloerdi Kemper. Met ar pezh bourraplan 'zo an danevelloù : "Ar garrigel" get Henri Dorsel, "Darempredoù gwirion get tud wirion" (Franzesa Ar Govello) ha dreist holl "Sonjennoù ur retredad nevez" (Fanch Perru); envorennoù fentus bras ur c'hantoner a ya war e leve. Beajoù zo ivez barzh Brud Nevez (Chili, Thaïland, Maroko); levrioù ha filmoù.

Brud Nevez, 10 ru Kemper, 29200 Brest. pellgomz : 02.98.02.68.17. www.emgleobreiz.com 

09/04/2006

Réconciliation kanak*

Il y a 18 ans la Nouvelle-Calédonie était au bord de la guerre civile. A Ouvéa, une petite île de l’archipel, la gendarmerie fut investie par des militants kanak*. Ce n’était pas la première fois mais, cette fois-là, les choses tournèrent très mal et quatre gendarmes furent tués. Les militants kanak emmenèrent les gendarmes restant avec eux dans la forêt d’Ouvéa jusqu’à la grotte de Gossanah, très vite encerclée par l’armée française.

Nous étions entre les deux tours des élections présidentielles. Le président de l’époque, François Mitterrand, y affrontait le premier ministre, un certain Jacques Chirac... L’assaut fut donné à la grotte juste avant le second tour des élections. Les 21 membres du commando kanak et deux militaires furent tués.

Les accords de Matignon
Les événements se détérioraient mais la réélection du président Mitterrand permis à un nouveau gouvernement de se mettre en place, avec Michel Rocard à sa tête. Une politique active de négociation entre les différentes parties permis la signature des accords de Matignon entre les leaders de la communauté blanche caldoche, Jacques Lafleur à leur tête, et les leaders de la communauté kanak menés par Jean-Marie Tjibaou et Yéweiné Yéweiné. Un référendum fut convoqué par le gouvernement Rocard pour approuver les accords de Matignon. A cette occasion, Tjibaou et Yéweiné tinrent plusieurs meetings en France. Les accords approuvés, la paix civile revint en Nouvelle-Calédonie et, en 2006, les accords de Matignon y sont toujours appliqués. Cet archipel prendra un jour peut-être son indépendance, si la majorité de sa population en est d’accord.

En mai 1989, les deux leaders kanak se rendirent sur l’île d’Ouvéa pour rendre hommage aux hommes tombés un an auparavant. Ils y furent tués par chef de tribu local, Djubelli Wéa. On ignore les motivations exactes de ce crime puisque Wéa fut tué sur le champs par un policier kanak, Daniel Fisdiépas, garde du corps des leaders kanak. Depuis, il est devenu maire de Hienghène, commune au centre de la grande île.

"Peut-être, pourquoi pas ?"
Histoire cruelle... Mais la suite se trouve dans la dernière livraison du trimestriel Alternatives non-violentes. Quelques années plus tard les deux veuves des leaders assassinés, Marie-Claude Tjibaou et Hnadrune Yéweiné furent approchées par la famille Wéa : “Ne pourrions-nous pas nous réconciliés ?”. “Peut-être, pourquoi pas ?”, répondirent les deux femmes, sans se concerter. Mais il fallut du temps, des réunions, le soutien des églises de Nouvelle-Calédonie, et de communes aussi, pour commencer à faire le lent travail de pardon. Comment pardonner le meurtre du mari, du père, du frère ? La famille Wéa devait, quant à elle elle, affronter la honte et la mise au ban. Le pardon implique des centaines de personnes.

Mais Marie-Claude Tjbaou et Hnadrune Yéweiné mirent des conditions : que tous leurs enfants acceptent la démarche; que tout se passe sans télévision, sans enregistrement, sans présence de responsables politiques. Pas par rejet de la politique : “C’est une affaire de familles, pas de politique” raconte Jean-Baptiste Libouban, un témoin de ce processus, dans la revue Alternatives non-violentes...

Détour par le Larzac
Le processus aboutit et voici les trois veuves ensemble, en juin 2005, sur le plateau du Larzac pour une cérémonie de réconciliation, en présence de Daniel Fisdiépas. Pourquoi le Larzac ? Une “caselle”, petite construction en pierres sèches y avaient été donnée au peuple kanak, dans les années 80. C’est dans cet endroit symbolique qu’a eu lieu la réconciliation des trois veuves Marie-Claude Tjibaou, Hnadrune Yéweiné, et Maneki Wéa, en juin dernier, devant des amis de longue date de la cause kanak : José Bové, Louis Joinet (conseiller de Rocard pendant les accords de Matignon), François Roux, avocat de militants kanak, Stéphane Hessel, ancien ambassadeur de France...

La réconciliation a eu lieu dans le respect des rites traditionnels kanak. “Comme les femmes ont accepté la réconciliation, l’histoire va avancer” écrit Jean-Baptiste Libouban.

Christian Le Meut

* Kanak est invariable.

Alternatives Non-Violentes n°137, centre 308, 82 rue Jeanne d’Arc, 76000 Rouen. Tél 02.35.75.23.44. Ce numéro est consacré au thème de la réconciliation aborde ce thème sous différents angles : psychologique, avec Isabelle Filliozat (Se réconcilier avec ses parents, c’est possible), historique, avec des exemples (Kosovo, Nouvelle-Calédonie, Afrique du Sud), philosophique (approche d’Emmanuel Lévinas)...
anv.revue@wanadoo.fr

14/03/2006

Kelaouenn Brud Nevez

Deuet eo er maez niverenn diwezhan Brud Nevez (n°254) e miz An Avent. An tem : “Fent a-vremañ hag a vizkoaz”. Da gomans, istorioù farsus zo, met n’int ket tout farsus (ha re hir evit ul lodenn anezhe). Met estroc’h evit an istorioù se zo : ur pennad a ziar benn Yvon Le Menn a zo ivez, ha barzhonegoù skrivet getan e galleg bet troet e brezhoneg get Francis Favereau. Barzhonegoù get tud all iwez : unan a gavan brav zo “Bloavez mat”, skrivet get Charlez an Dreo.

Ur pennad hir awalc’h zo kinniget get Mikael Madeg a ziout lennegezh evit ar vugale. Goulennet oa bet getan skrivañ levrioù evit ar grennardeg get ti embann Tes (ur stal staget doc'h an Deskadurezh stad eo), hag a vehe bout embannet getan. Met n’int ket bet... Ha Mikael Madeg a zispleg pegen diaes eo skrivañ evit ar grennardeg. Interesus, met mankout a ra sonjoù an ti embann Tes. En niverenn kentañ, marteze ?

Un atersadenn a zo get Gilles Servat (“Kanour e Breizh, n’eo ket tamm ebet ar Starac”) ha poltred ur plac’h yaouank ag ar Senegal a zo e chom bremañ e Breizh. Ur pennadig a gavan fromus : “N’eo ket mad ober an dra-se”, get My Skaouidig, a ziout an dud paour ag Afrika a glask da zonet en Europa hag e vez tennet warne (koste Bro Maroko)... Levrioù a zo kinniget ivez (“Fils de ploucs"...) ha “Mirdi ar hompagnunaj e Naoned”.

Danvez zo da lenn barzh Brud Nevez (bep daoù viz).

Brud Nevez, 10 ru Kemper, 29200 Brest, n°254, 7 euros.
Lech’ienn internet : www.emgleobreiz.com

Français : présentation du dernier numéro de la revue Brud Nevez paraissant tous les deux mois en langue bretonne. On y trouve un dossier sur l'humour contemporain et de toujours (avec des histoires drôles... bof); de la poésie avec un article sur Yvon Le Men; de la chanson avec une interview de Gilles Servat; de la littérature... De la matière à lire et à réfléchir.

Christian Le Meut